چرا تمایل به مصرف مشروبات الکل بالا رفته است؟!

در پرداختن به چرایی آسیب های اجتماعی، توصیف و تحلیل را هر دو لازم داریم. توصیف برای آنچه که هست و تحلیل برای چرایی آنچه که هست. هر تحلیل و ارزیابی مستلزم یک توصیف واقع بینانه از واقعیت است. مصرف مشروبات الکلی هم  بعنوان یک آسیب اجتماعی در کنار سایر آسیب ها هم، متأسفانه از نظر توصیفی و آماری با ابهامات و تناقضات فراوانی روبروست.

آمار رسمی وجود ندارد و جسته و گریخته گفته ها و شنیده هایی وجود دارد:  ۶ درصد جمعیت کشور سابقه مصرف الکل را داشته اند و ۱ درصد الکلی و وابسته به سوء مصرف. در بین استانها البرز، تهران، اصفهان، لرستان و کرمانشاه بیشترین مصرف را دارند و نزدیک به ۷۰۰ میلیارد تومان چرخش مالی و خرید و فروش الکل در کشور است. به دلایل متعددی از نظر مصرف جهانی در مقایسه با سایر کشورها رتبه پایینی را داریم. اما بررسی ها نشانگر مصرف رو به افزایش الکل در سال های اخیر است و این ضرباهنگ آژیر خطر را کشیده است …

علیرغم به گوش رسیدن صدای این آژیر، حرکت جدی برای رویارویی با آن دیده نمی شود و این خود خطر مضاعف و آسیب مضاعف است. اما چرا؟ چه اتفاقی می افتد که یک انسان بطور اعم و یک جوان بطور اخص به سراغ مصرفی می رود که نتیجه آن تخریب جسم و روان است؟

طبیعتاً از زوایای مختلف جامعه شناختی، روانشناختی، مردم شناسی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و پزشکی می توان به این چرایی پرداخت. اجازه بدهید با دیدی روانشناختی – اجتماعی به تحلیل بپردازیم. بررسی ها نشان می دهد که یکی از عوامل مهم مصرف الکل، جستجو و به دنبال نشاط و شادی بودن است. شادی، این مائده آسمانی و الهی که چند دهه ای است در این سرزمین مظلوم واقع شده است و پرداختن به آن بسیار غریب! شادی نیاز انسانی است و اگر اهمیت آن بیشتر از خوراک برای وجود انسانی نباشد، کمتر هم برای جسم و روح نیست. شادی انرژی حیات است و موتور محرکه انسان در زندگی.

در مسیر زندگی آنجائیکه فراز و نشیب ها آدمی را به تلاطم می کشاند و نفس کشیدن را سخت و بودن را پر هزینه! شادی انرژی مضاعفی را تزریق می کند تا با بالا رفتن تاب آوری و ظرفیت های جسمی و روحی به رویارویی با مشکل پرداخت. انسان شاد، انسان قوی است. شادی امید می آفریند. و نشاط خود یک سرمایه ارزشمندی است در پرداختن به سختی ها. بیماران با نشاط زودتر بهبودی پیدا می کنند و آدمهای شاد کمتر مریض می شوند. افراد شاد در تجارت هم موفق ترند. در علم پیشروترند. در کمک کردن به دیگران داوطلب ترند و در هر حرکت دیگر در مقایسه با افراد ناشادتر قوی تر عمل می نمایند.

شادی به دو شکل فردی است و جمعی و شادی های جمعی در مقایسه با شادی های انفرادی از قدرت بیشتری برخوردارند. این همه را گفتیم تا نتیجه بگیریم که اهمیت این نیاز در انسان در این حد است و اگر به آن بی توجهی شود و بدان پرداخته نشود و بخواهیم که آنرا برای جامعه محدود بکنیم و هزینه استفاده از آنرا بالا ببریم، جامعه به سمت پرداختن به آن بطور پنهانی و ارزان می کند و شادی های پنهان و زیر زمینی و خیلی ارزان خطرناک است …

و مشروب در کنار بسیاری دیگر از آسیب ها نوعی واکنش برای بدست آوردن شادی لحظه ای و ارزان است که مردمان به سمت آن میل پیدا می کنند … این شادی اگر چه موقت است و زودگذر اما نتیجه آن تخریب فرد است و جامعه.

یکی دیگر از علل گرایش مردم به مصرف الکل، استفاده از آن بعنوان یک مهارت حل مسأله است، مهارت حل مسأله ای که خود سر منشاء آسیب می گردد. انسانها در تلاطم زندگی ناچار به حل مشکلات هستند و آدمی بر اساس سواد، تجربه و مهارت، تربیت، اخلاق و فرهنگ خود به رویارویی با مشکلات می پردازد. متأسفانه به دلیل ضعف در مهارتهای دهگانه زندگی برخی افراد، آنان فاقد توانمندی لازم و مهارت های سالم حل مسأله هستند. بنابراین دچار استرس و اضطراب و خشم شده و بنوعی برلای فرار از مشکل با خوردن مشروب برای ساعتی از آن فارغ می گردند که طبیعتاً بدترین و مهلک ترین روش حل مسأله است.

پیشنهاد می گردد برای کم کردن گرایش به مصرف مشروبات الکلی سازمان ها  و نهادهای مسئول دیدی مثبت تر به شادی داشته و زمینه های پرداختن به آنرا برای همگان فراهم کنند. شادی در دین ما هم مطلوب است و هم سفارش شده و مخالفت با آن قطعا که منافات با دین دارد.

نیز در خصوص باید به  آموزش مهارت های زندگی برای قشرهای مختلف جامعه پرداخت. برگزاری کارگاههای آموزشی و همایش ها در این وادی بسیار پیشگیرانه خواهد بود.

نویسنده: دکتر احمدعلی جبارزاده؛ روانشناس و مددکار اجتماعی
پایگاه اطلاع رسانی مددکاران اجتماعی ایران