آموزش تاب‌آوری در ایران: مسیری آهسته اما هدفمند به سوی بومی‌سازی
آموزش تاب‌آوری در سالیان اخیر به یکی از مباحث مهم در حوزه سلامت روان و توانمندسازی فردی و اجتماعی تبدیل شده است. در ایران نیز، این موضوع مورد توجه قرار گرفته و تلاش‌هایی برای توسعه و گسترش آن در حال انجام است. اما سیر تکمیلی این آموزش‌ها چگونه بوده و آیا با تحولات چشمگیری همراه شده است؟
بررسی‌ها و ارزیابی‌های میدانی نشان می‌دهد که مدل آموزش‌های تاب‌آوری در ایران تغییر بنیادینی نداشته است. با این حال، تحولات قابل توجهی در رویکرد و شیوه ارائه این آموزش‌ها در حال وقوع است که نویدبخش آینده‌ای روشن‌تر در این حوزه است.
تحول از «مستقیم» به «غیرمستقیم»: نقش رسانه تاب‌آوری ایران
یکی از مهم‌ترین اقدامات در سیر تکمیلی آموزش تاب‌آوری در ایران، فعالیت‌های رسانه تاب‌آوری ایران است. این رسانه، با تکیه بر تیم تخصصی خود، گام‌های موثری در جهت آموزش‌های غیرمستقیم تاب‌آوری از کودکی تا بزرگسالی برداشته است.
این رویکرد غیرمستقیم، به معنای ترویج مفاهیم و مهارت‌های تاب‌آوری از طریق محتواهای متنوع رسانه‌ای، داستان‌ها، الگوها و فعالیت‌های آموزشی است که به صورت ناخودآگاه در مخاطب درونی می‌شود.
این شیوه، به مراتب اثربخش‌تر از آموزش‌های صرفاً تئوری و مستقیم است، چرا که با زندگی روزمره افراد گره می‌خورد و در موقعیت‌های واقعی قابل تجربه و درک است.
تربیت مدرسین درون‌سازمانی: گامی مهم در بومی‌سازی آموزش‌ها
اتفاق مهم دیگری که در حوزه آموزش تاب‌آوری در ایران رخ داده، تلاش نهادها و سازمان‌های مختلف برای تربیت مدرسین تاب‌آوری به شکل درون‌سازمانی است. این رویکرد، تحولی جالب توجه و بسیار مهم تلقی می‌شود. دلیل اهمیت این موضوع در این است که:
- هیچ فردی از بیرون یک سازمان، از بافت و جزئیات داخلی آن سازمان مطلع نیست. ساختار، فرهنگ، چالش‌ها و منابع هر سازمان منحصر به فرد است.
- آموزش‌های تاب‌آوری برای سازمان‌های مختلف می‌بایست متناسب با بافت سازمانی و اجزاء و ارکان متنوع آن سازمان باشد تا بتواند مثمر ثمر واقع گردد. یک مدرس درون‌سازمانی، به دلیل آشنایی عمیق با فضای کاری، می‌تواند آموزش‌ها را به گونه‌ای طراحی و ارائه کند که کاملاً با نیازها و واقعیت‌های آن سازمان همخوانی داشته باشد و از این رو، اثربخشی بیشتری خواهد داشت.
این بومی‌سازی آموزش‌ها، به سازمان‌ها کمک می‌کند تا تاب‌آوری را نه به عنوان یک مفهوم انتزاعی، بلکه به عنوان یک مهارت کاربردی و متناسب با شرایط خاص خود پرورش دهند.
توجه به تفاوت‌های فردی و خانوادگی: رمز موفقیت در ارتقاء تاب‌آوری
نکته حائز اهمیت دیگر، که در حوزه آموزش تاب‌آوری فردی و خانوادگی نیز صدق می‌کند، ضرورت توجه به تفاوت‌های فردی و خانوادگی است. همانطور که در سازمان‌ها، آموزش‌ها باید متناسب با بافت آن سازمان باشند، در مورد افراد و خانواده‌ها نیز:
- یک مشاوره خانواده که اقدامات ارتقاء تاب‌آوری فردی و خانوادگی انجام می‌دهد، نمی‌تواند یک اتود ثابت برای همه افراد و خانواده‌ها داشته باشد.
- رمز موفقیت در ارتقاء تاب‌آوری در همه موارد، توجه به تفاوت‌هاست. هر فرد و هر خانواده‌ای، دارای تجربیات، نقاط قوت، نقاط ضعف و سیستم حمایتی منحصر به فرد خود است. برنامه‌ریزی و ارائه خدمات ارتقاء تاب‌آوری تنها در سایه این توجهات به تفاوت‌هاست که می‌تواند مثمر ثمر و کارآمد باشد.
این رویکرد شخصی‌سازی شده، به افراد و خانواده‌ها کمک می‌کند تا با بهره‌گیری از منابع درونی و بیرونی متناسب با شرایط خود، مهارت‌های تاب‌آوری را در مواجهه با چالش‌های زندگی تقویت کنند.
نتیجه‌گیری: مسیری رو به رشد با تمرکز بر بومی‌سازی و شخصی‌سازی
در مجموع، می‌توان گفت آموزش تاب‌آوری در ایران، اگرچه در مدل کلی خود تغییر چشمگیری نداشته، اما با تحولات مهمی در رویکرد و شیوه اجرا همراه بوده است. تمرکز بر آموزش‌های غیرمستقیم از طریق رسانه‌ها و تلاش برای تربیت مدرسین درون‌سازمانی، گام‌های موثری در جهت بومی‌سازی و افزایش اثربخشی این آموزش‌ها به شمار می‌رود.
همچنین، درک اهمیت توجه به تفاوت‌های فردی و خانوادگی در ارائه مشاوره‌ها و برنامه‌های ارتقاء تاب‌آوری، نشان‌دهنده بلوغ این حوزه در کشور است. این تحولات، افق‌های جدیدی را برای تقویت تاب‌آوری در جامعه ایران می‌گشاید و امیدبخش آینده‌ای روشن‌تر برای سلامت روان و توانمندسازی افراد است.
