تاب‌آوری اجتماعی مفهومی ریشه‌دار در فرهنگ عاشورا و ایام محرم است. در این یادداشت به نقش آیین‌های محرم در ارتقاء همبستگی، معنا بخشی به رنج و افزایش سرمایه اجتماعی پرداخته‌ایم.
فهرست عناوین
- تاب‌آوری جامعه به روایت ایام محرم
- از کربلا تا امروز؛ بازخوانی فرهنگی-اجتماعی مفهومی مقدس در بستر عاشورا
- مقدمه
- تاب‌آوری در مفهوم دینی و اجتماعی
- عاشورا؛ نمایشگاه تاب‌آوری انسانی و جمعی
- پیوند عاشورا با تاب‌آوری جامعه امروز
- مؤلفه‌های تاب‌آوری اجتماعی در آیین‌های محرم:
- نقش مددکاری اجتماعی در زنده نگه‌داشتن تاب‌آوری محرم
- جمع‌بندی
تاب‌آوری جامعه به روایت ایام محرم
از کربلا تا امروز؛ بازخوانی فرهنگی-اجتماعی مفهومی مقدس در بستر عاشورا
🖋️رسانه تاب آوری ایران | تیر ۱۴۰۴
مقدمه
محرم، فقط یک تقویم سوگ نیست؛ یک فرهنگ زنده است، حامل مفاهیمی عمیق از ایثار، صبر، مقاومت و پایداری.
در دل حماسه عاشورا، آموزه‌هایی نهفته است که قرن‌هاست الهام‌بخش انسان‌ها در مواجهه با بحران‌ها، فشارهای اجتماعی و ناملایمات زندگی است.
تاب‌آوری اجتماعی، در بطن خود، ریشه در همین ایستادگی عاشورایی دارد.
تاب‌آوری در مفهوم دینی و اجتماعی
تاب‌آوری (Resilience) در ادبیات اجتماعی، به معنای توان بازگشت‌پذیری، حفظ کارکرد و بازسازی پس از مواجهه با بحران‌هاست.
اما در فرهنگ شیعی، تاب‌آوری یک فضیلت مقدس است. صبر زینب (س)، ایستادگی امام حسین (ع)، و وفاداری یاران کربلا، همگی نمونه‌های والای تاب‌آوری در میدان عمل‌اند.
عاشورا؛ نمایشگاه تاب‌آوری انسانی و جمعی
-
امام حسین (ع) با علم به شهادت، راهی را انتخاب کرد که مرگ را بر ذلت ترجیح داد؛
-
حضرت زینب (س) در لحظه‌ای که همه چیز از دست رفت، قامت استوار نگه داشت و پیام عاشورا را زنده کرد؛
-
کودکان و نوجوانان کربلا، با وجود رنج و عطش، نماد پایداری نسل‌های آینده شدند؛
-
یاران اندک، در برابر لشکری عظیم، تسلیم نشدند؛
همه این‌ها، روایت‌های اصیل تاب‌آوری‌اند.
پیوند عاشورا با تاب‌آوری جامعه امروز
جامعه امروز ایران، نیز همچون هر جامعه‌ای، با چالش‌ها و بحران‌هایی روبه‌روست:
مشکلات اقتصادی، فقر، فشارهای روانی، مهاجرت، نابرابری، آسیب‌های اجتماعی و…
در این شرایط، یادآوری عاشورا، نقش روانی و فرهنگی عظیمی در افزایش تحمل، همبستگی، روحیه مقاومت و امید به آینده دارد.
محرم، موتور تاب‌آور ماندن مردم ماست.
مؤلفه‌های تاب‌آوری اجتماعی در آیین‌های محرم:
۱. همبستگی اجتماعی
مراسم عزاداری محرم، مردم را در کوچه‌ها، حسینیه‌ها، مساجد و هیئت‌ها کنار هم قرار می‌دهد؛ این یعنی احساس تعلق، یکی از ارکان اصلی تاب‌آوری اجتماعی.
۲. معنا بخشی به رنج
محرم به رنج معنا می‌دهد. وقتی درد و مصیبت در قالب مفاهیم مقدسی چون «امتحان الهی»، «پایداری در راه حق» یا «شهادت» روایت می‌شود، تحمل رنج آسان‌تر می‌شود.
۳. ارتقاء سرمایه اجتماعی
مشارکت در دسته‌ها، پخش نذری، حضور داوطلبانه و همیاری عمومی، سرمایه اجتماعی را تقویت می‌کند. جامعه‌ای با سرمایه اجتماعی بالا، تاب‌آورتر است.
۴. الگوهای رفتاری مقاوم
الگوگیری از شخصیت‌هایی چون حضرت زینب (س)، حضرت عباس (ع)، امام حسین (ع)، الگویی عملی برای مقاومت در برابر ظلم و ناملایمات به مردم ارائه می‌دهد.
نقش مددکاری اجتماعی در زنده نگه‌داشتن تاب‌آوری محرم
مددکاران اجتماعی در این ایام می‌توانند:
✅ پیام‌های عاشورایی را با زبان امروزی برای نسل جوان تبیین کنند
✅ از ظرفیت هیئت‌ها و مراسم مذهبی برای آموزش همیاری و تاب‌آوری استفاده کنند
✅ پیوند بین مفاهیم دینی و مفاهیم تخصصی حوزه سلامت روان و اجتماعی برقرار کنند
جمع‌بندی
محرم، فقط آیینی دینی نیست؛ یک مکتب اجتماعی است.
در روزگاری که جامعه با فشارهای گوناگون روبه‌روست، بازخوانی آموزه‌های عاشورا به‌مثابه منبعی برای تاب‌آوری اجتماعی می‌تواند ما را در حفظ هویت، قدرت روانی و همبستگی جمعی یاری رساند.
از کربلا تا امروز، تاب‌آوری زنده است.
و تا زمانی که صدای “هیهات منّا الذله” در جان مردم جاری است،
امیدی برای بازسازی، برخاستن و پایداری، همیشه خواهد بود…
