فهرست عناوین
تاب‌آوری شهری در شرایط جنگی: چگونه شهرها در برابر طوفان می‌ایستند؟
به قلم دکتر جواد طلسچی یکتا: بنیانگذار رسانه تاب آوری ایران
در دنیای امروز، شهرها تنها مراکز جمعیتی نیستند؛ آن‌ها قلب تپنده اقتصاد، فرهنگ و جامعه محسوب می‌شوند. اما وقتی سایه جنگ بر سر شهرها می‌افتد، بقا و کارایی آن‌ها به یک چالش حیاتی تبدیل می‌شود. سوال اینجاست: تاب‌آوری شهری در شرایط جنگی چگونه محقق می‌شود؟
تاب‌آوری شهری در این زمینه، به معنای توانایی یک شهر برای مقاومت، جذب شوک، سازگاری و بازیابی پس از آسیب‌های ناشی از درگیری‌های مسلحانه است. این مفهوم فراتر از پدافند صرف، به دنبال ایجاد سیستمی پویا و انعطاف‌پذیر است که حیات شهری را حتی در بحرانی‌ترین شرایط تضمین کند.
ابعاد کلیدی تاب‌آوری شهری در جنگ
برای دستیابی به تاب‌آوری واقعی در شرایط جنگی، شهرها باید در چندین بعد کلیدی تقویت شوند:
تاب‌آوری زیرساختی (Infrastructure Resilience)
-
- تنوع و پراکندگی: اتکا به یک منبع واحد برای آب، برق یا ارتباطات، یک نقطه ضعف بزرگ است. ایجاد سیستم‌های جایگزین و پراکنده (مثل شبکه‌های برق منطقه‌ای یا منابع آب متعدد) آسیب‌پذیری را کاهش می‌دهد.
- مقاوم‌سازی فیزیکی: سازه‌های حیاتی مانند بیمارستان‌ها، نیروگاه‌ها، مراکز مخابراتی و پل‌ها باید در برابر حملات فیزیکی (بمباران، موشک‌باران) مقاوم‌سازی شوند. این شامل استفاده از مصالح مقاوم، پناهگاه‌های زیرزمینی و طراحی‌های ضد انفجار است.
- انعطاف‌پذیری شبکه: شبکه‌های شهری (آب، برق، حمل‌ونقل) باید قابلیت تغییر مسیر یا ترمیم سریع را داشته باشند تا در صورت آسیب به بخشی، کل سیستم مختل نشود.
تاب‌آوری اجتماعی (Social Resilience)
-
- انسجام و اعتماد اجتماعی: جوامعی که در آن‌ها اعتماد و همبستگی بالا است، بهتر می‌توانند در شرایط بحرانی با هم همکاری کرده و از یکدیگر حمایت کنند. تقویت شبکه‌های اجتماعی، گروه‌های داوطلب و مشارکت مردمی حیاتی است.
- آمادگی و آموزش شهروندان: آموزش عمومی در مورد پروتکل‌های اضطراری، کمک‌های اولیه، مکان‌یابی پناهگاه‌ها و چگونگی واکنش در برابر حملات، جان افراد را نجات می‌دهد و هرج و مرج را کاهش می‌دهد.
- حمایت‌های روانی و اجتماعی: فراهم آوردن خدمات مشاوره و حمایت‌های روانی برای شهروندان آسیب‌دیده از جنگ، برای بازیابی سلامت روان و کاهش تروما ضروری است.
تاب‌آوری اقتصادی (Economic Resilience)
-
- تنوع اقتصادی: شهری که اقتصادش تنها به یک یا دو صنعت وابسته باشد، در زمان جنگ بسیار آسیب‌پذیر است. تنوع‌بخشی به صنایع و مشاغل، به شهر کمک می‌کند تا شوک‌های اقتصادی را بهتر تحمل کند.
- ذخایر استراتژیک: انبار کردن ذخایر کافی از مواد غذایی، دارو، سوخت و سایر کالاهای اساسی برای تضمین بقای شهروندان در صورت قطع شدن مسیرهای تامین.
- سیستم‌های مالی پایدار: حفظ پایداری سیستم‌های مالی و بانکی حتی در شرایط جنگی، برای تداوم مبادلات و امکان بازیابی اقتصادی پس از بحران ضروری است.
تاب‌آوری حکمرانی و مدیریتی (Governance Resilience)
-
- برنامه‌ریزی اضطراری جامع: وجود برنامه‌های مدون و از پیش تعیین‌شده برای مدیریت بحران، تخلیه اضطراری، امدادرسانی و بازسازی. این برنامه‌ها باید به طور منظم به‌روزرسانی و تمرین شوند.
- زنجیره فرماندهی و کنترل روشن: وجود یک ساختار فرماندهی و کنترل واضح و کارآمد که قادر به هماهنگی سریع میان نهادهای مختلف (نظامی، امدادی، بهداشتی) باشد.
- انعطاف‌پذیری قانونی و اداری: توانایی دولت محلی برای اتخاذ تصمیمات سریع و خارج از چارچوب‌های عادی در شرایط اضطراری، بدون ایجاد هرج و مرج.
پدافند غیرعامل: زیربنای تاب‌آوری شهری
پدافند غیرعامل نقش محوری در تحقق تاب‌آوری شهری در شرایط جنگی ایفا می‌کند. این رویکرد پیشگیرانه شامل اقداماتی است که بدون نیاز به سلاح، آسیب‌پذیری شهرها را در برابر حملات کاهش می‌دهد. مقاوم‌سازی ساختمان‌ها، ایجاد پناهگاه‌های عمومی، استتار و پنهان‌سازی مراکز حساس، و ایجاد مسیرهای جایگزین برای حمل‌ونقل و ارتباطات، همگی اجزای حیاتی پدافند غیرعامل هستند که به طور مستقیم به افزایش تاب‌آوری شهرها منجر می‌شوند.
نتیجه‌گیری: سرمایه‌گذاری بر تاب‌آوری، تضمین آینده شهرها
تاب‌آوری شهری در شرایط جنگی یک مفهوم لوکس نیست، بلکه یک ضرورت استراتژیک است. دستیابی به آن نیازمند رویکردی جامع، چندوجهی و سرمایه‌گذاری طولانی‌مدت در ابعاد زیرساختی، اجتماعی، اقتصادی و حکمرانی است. از طریق برنامه‌ریزی دقیق، آموزش مستمر، تقویت زیرساخت‌ها و ایجاد انسجام اجتماعی، شهرها می‌توانند نه تنها در برابر طوفان جنگ مقاومت کنند، بلکه پس از آن قوی‌تر از همیشه ظهور یابند. سرمایه‌گذاری بر تاب‌آوری، در واقع سرمایه‌گذاری بر آینده پایدار و امن شهرها و شهروندان آن‌ها است.
