جایگاه اصول اخلاق حرفه ای در مددکاری اجتماعی کجاست؟

اخلاق در زندگی انسانها از اهمیت زیادی برخوردار است؛ رابطه بین افراد بشر و رفتارهایشان را تنظیم می‌کند. اخلاق در همه شئون زندگی آدمیان حضور دارد؛ در زندگی شخصی، اجتماعی، شغلی، سیاست، اقتصاد و … آشکارا می‌توان آن را ردیابی کرد. اخلاق بر فعالیت افراد بسیار تأثیرگذار است و تعهد و مسئولیت پذیری را در عملکرد انسانها به همراه دارد.
اصول اخلاق حرفه‌ای موضوعی است که در سالهای اخیر در کشور ما مورد توجه قرار گرفته است، از کتابها و مقاله‌هایی که در این مورد نگاشته می‌شود می‌توان به اهمیت روزافزون این مسئله در میان حرفه‌های مختلف پی برد. آن چنان که اکثرحرفه‌ها به‌دنبال تدوین منشور اخلاقی حرفه‌ای خود هستند و متوجه ضرورت و اهمیت پرداختن به آن شده‌اند که از جمله حرفه هایی که به دنبال تدوین منشور اخلاقی حرفه ای بودند، حرفه مددکاری اجتماعی بود.

اصول اخلاقی حرفه مددکاری اجتماعی یکی از اسنادی است که در برخی‌ منابع تنها به طور کلی مورد بحث قرار گرفته‌است. اما ضرورت پرداختن به جنبه‌های دقیق اخلاق حرفه‌ای در مددکاری‌اجتماعی باعث تدوین و چاپ سندی در سال ۱۳۹۲ با اهتمام کمیته تدوین استاندارد انجمن علمی مددکاری اجتماعی ایران شد. که به جای توصیه‌های کلی، حد و مرزها در تصمیم‌گیری‌های اخلاقی در مددکاری اجتماعی با جزئیات مورد توجه قرار گرفت. که با الگوی بین‌المللی خود تطابق دارد.
مددکاران اجتماعی در ارتباط مؤثر با مراجعین خود عمدتاً با باورها، ارزشها، آرمانها و راز و رمزهای آنان سر و کار دارند؛ و در غالب مواقع مُراجعین سعی می‌نمایند با اعتمادی که به تعهد و تخصص مددکار اجتماعی دارند و با امید به دریافت کمکهای مؤثر از ایشان، صادقانه و صمیمانه همه راز و رمزهای زندگی خویش را بازگو می‌کنند. بدیهی است همه شرافت شغلی، اصالت انسانی، تقید اخلاقی و تعهد حرفه‌ای مددکاران اجتماعی در گرو عملکرد آنان در قبال مُراجع و رعایت صداقت، رابطه حرفه‌ای، خودشناسی، خویشتن داری، پذیرش بی قید و شرط، عدم پیش داوری و رازداری و در یک کلام تعهدات قانونی و اخلاق حرفه‌ای است.

اخلاق حرفه‌ای عبارت است از مجموعه قوانین اخلاق حرفه‌ای که در وهله اول از ماهیت حرفه یا شغل به‌ دست‌آمده است. بر اساس تعریف رملی و هرلیهای ( ۲۰۰۵ ) لُغت اخلاق، بیان‌کننده باورهای یک گروه حرفه‌ای در مورد این است که چه چیزی درست و مرتبط با استانداردهای همان حرفه است. هر یک از حرفه‌های مرتبط با انسان حوزه‌ها و ابعاد مختلفی دارند که برخی مشترک و برخی دیگر اختصاصی آن حرفه است. علیرغم این تفاوت به نظر می‌رسد اصول اساسی در تمامی حرفه‌های یاورانه از قبیل رواندرمانی، مشاوره، روانپزشکی، مددکاری اجتماعی یکسان است. هر چند اخلاق در همه مشاغل ضروری است اما در حرفه مددکاری اجتماعی این عامل ضرورت بیش تری دارد؛ چرا که اولاً مددکاران اجتماعی با خصوصی ترین مسائل زندگی مددجویان سر و کار دارند و رعایت نکردن اصول اخلاق حرفه ای چه بسا ضررهای جبران ناپذیری بر فرد وارد کند، ثانیاً رفتار حرفه ای و توأم با مسؤولیت مددکاران اجتماعی در برخورد با مددجویان نقش مؤثری در ایجاد انگیزه و جلب مشارکت آنان برای تلاش در جهت بهبود وضعیت شان به همراه خواهد داشت. رعایت اخلاق حرفه ای فقط متخص به برخورد با مُراجعین نیست بلکه مددکاران اجتماعی ملزوم هستند در ارتباط کاری با همکاران خود نیز اخلاق حرفه ای را رعایت کنند؛ که از آن جمله میتوان به ارتباط متقابل همکاری توأم با احترام و پذیرش همدیگر و عدم افشای رازهای زندگی خصوصی همکاران در غیاب آنان نزد همکاران دیگر یا مراجعین اشاره‌کرد. یکی از شرایط حرفه‌ای بودن هر رشته پایبندی فرد به اصول اخلاقی مخصوص حرفه است. میزان توسعه و رشد اخلاق حرفه ای بستگی به میزان کارکرد موفق و قابلیت تغییرپذیری آن دارد. هر قدر رعایت اخلاق حرفه ای فراگیرتر باشد، میزان تعهد به اصول آن از درجه بالاتری برخوردار است و هرقدر محدودیت‌های اعمال شده ناشی از اصول اخلاق حرفه‌ای منطقی تر و در رشد سازمان موثرتر باشد، پایبندی به آن محکم تر خواهد بود. نتایج برخی از پژوهشی حاکی از آن است هرگونه بهبود در اخلاق حرفه‌ای می‌تواند با بهبود در پیامدهای آن، یعنی مسئولیت اجتماعی و پاسخگویی فردی همراه باشد.

اصول اخلاقی پایه حیاتی تمام اعمال و رفتارهای حرفه ای یک مددکار اجتماعی است. اما متأسفانه هنوز مباحث اخلاق حرفه‌ای در کشورمان جایگاه خود را در برنامه‌های آموزشی و دوره‌های دانش‌افزایی پیدا نکرده است.

پروانه خفتان | کارشناس ارشد مددکاری اجتماعی
پایگاه اطلاع رسانی مددکاران اجتماعی ایران