فهرست عناوین
نقش رسانه‌ها در ارتقاء تاب‌آوری در کشورهای اسکاندیناوی
درسی برای جهانیان
کشورهای اسکاندیناوی – سوئد، نروژ، دانمارک، فنلاند و ایسلند – همواره در شاخص‌های جهانی رفاه، رضایت از زندگی، و ثبات اجتماعی در رتبه‌های بالا قرار دارند. یکی از عوامل کلیدی این موفقیت، توانایی جوامع آن‌ها در تاب‌آوری است؛ یعنی ظرفیت سازگاری و بازیابی در برابر شوک‌ها، بحران‌ها و تغییرات. در این میان، رسانه‌ها نقشی بی‌بدیل و چندوجهی در تقویت و ارتقاء این تاب‌آوری جمعی و فردی ایفا می‌کنند. این مقاله به بررسی چگونگی عملکرد رسانه‌های اسکاندیناوی در جهت ارتقاء تاب‌آوری، با تمرکز بر رویکردها، سیاست‌ها و پیامدهای آن می‌پردازد و می‌تواند درس‌های مهمی برای سایر کشورها داشته باشد.
رویکرد رسانه‌های عمومی قدرتمند و مستقل
یکی از ویژگی‌های بارز منظر رسانه‌ای در کشورهای اسکاندیناوی، حضور پررنگ و قدرتمند رسانه‌های عمومی (Public Service Broadcasting) است. این رسانه‌ها، که اغلب از طریق مالیات یا حق اشتراک عمومی تأمین مالی می‌شوند، مأموریتی فراتر از صرف اطلاع‌رسانی دارند؛ آن‌ها متعهد به ارتقاء دموکراسی، فرهنگ و همبستگی اجتماعی هستند.
چگونگی نقش‌آفرینی در ارتقاء تاب‌آوری:
- خبررسانی مسئولانه و مبتنی بر واقعیت: در زمان بحران‌ها (مانند همه‌گیری کرونا، بلایای طبیعی، یا تحولات سیاسی)، رسانه‌های عمومی اسکاندیناوی بر ارائه اطلاعات دقیق، آرام و بدون هیجان‌زدگی تأکید دارند. این رویکرد، از انتشار وحشت جلوگیری کرده و به شهروندان کمک می‌کند تا تصمیمات آگاهانه بگیرند.
- اعتمادسازی: سطح بالای اعتماد عمومی به رسانه‌های خبری، به‌ویژه رسانه‌های عمومی، در این کشورها، نقش حیاتی در تقویت تاب‌آوری دارد. مردم می‌دانند که می‌توانند برای اطلاعات صحیح به این منابع تکیه کنند، که این خود به کاهش اضطراب و افزایش حس کنترل کمک می‌کند.
- تمرکز بر راه‌حل‌ها و امید: به جای صرفاً برجسته کردن مشکلات، رسانه‌های اسکاندیناوی اغلب بر داستان‌های تاب‌آوری فردی و جمعی، تلاش‌ها برای حل مشکلات و نوآوری‌ها تمرکز می‌کنند. این رویکرد به مخاطبان نشان می‌دهد که با وجود چالش‌ها، امید و امکان پیشرفت وجود دارد.
ترویج سواد رسانه‌ای و تفکر انتقادی
کشورهای اسکاندیناوی از پیشگامان آموزش سواد رسانه‌ای هستند که از سنین پایین در مدارس آغاز می‌شود و در طول زندگی ادامه می‌یابد. این آموزش‌ها به شهروندان کمک می‌کند تا اطلاعات را با دیدی انتقادی تحلیل کنند و بین منابع معتبر و غیرمعتبر تمایز قائل شوند.
چگونگی نقش‌آفرینی در ارتقاء تاب‌آوری:
- مقابله با اطلاعات نادرست (Misinformation) و اخبار جعلی (Fake News): در دنیای امروز که مملو از اطلاعات است، توانایی تشخیص اخبار صحیح از غلط، یک مهارت اساسی برای تاب‌آوری است. رسانه‌ها با ارائه آموزش‌ها و راهنماها، به شهروندان کمک می‌کنند تا قربانی اطلاعات گمراه‌کننده نشوند.
- تقویت تفکر انتقادی: سواد رسانه‌ای به افراد می‌آموزد که صرفاً مصرف‌کننده اطلاعات نباشند، بلکه آن را تحلیل کرده و در مورد آن قضاوت کنند. این مهارت در مواجهه با روایت‌های فاجعه‌بار یا تفرقه‌افکنانه، به افراد کمک می‌کند تا از افتادن در دام ناامیدی یا بی‌اعتمادی جلوگیری کنند.
- افزایش توانایی شهروندان در ارزیابی ریسک: با درک صحیح اطلاعات، شهروندان بهتر می‌توانند خطرات را ارزیابی کرده و اقدامات پیشگیرانه مناسبی انجام دهند، که این خود به تاب‌آوری در برابر بحران‌ها کمک می‌کند.
تمرکز بر سلامت روان و کاهش انگ
رسانه‌های اسکاندیناوی نقش فعالی در ترویج گفتمان باز در مورد سلامت روان و کاهش انگ مرتبط با آن دارند. این موضوع، به‌ویژه در افزایش تاب‌آوری فردی و جمعی، حیاتی است.
چگونگی نقش‌آفرینی در ارتقاء تاب‌آوری:
- عادی‌سازی گفتگو درباره سلامت روان: برنامه‌ها و مقالات متعددی به صورت منظم به موضوعات سلامت روان می‌پردازند، از جمله افسردگی، اضطراب، فرسودگی شغلی و راه‌های مقابله با آن‌ها.
- ارائه داستان‌های شخصی: به اشتراک گذاشتن تجربیات افراد در مبارزه با مشکلات سلامت روان، به دیگران این امکان را می‌دهد که احساس تنهایی نکنند و به دنبال کمک باشند. این روایت‌ها، تاب‌آوری را به عنوان یک فرآیند نه یک مقصد، نشان می‌دهند.
- اطلاع‌رسانی در مورد منابع کمک: رسانه‌ها به طور فعال شماره تلفن‌های اضطراری، مراکز مشاوره و سازمان‌های حمایتی را معرفی می‌کنند تا افراد نیازمند بتوانند به راحتی به کمک دسترسی پیدا کنند.
- نقش در پیشگیری از خودکشی: با رعایت پروتکل‌های خبری در مورد خودکشی و تمرکز بر راه‌های پیشگیری و کمک، رسانه‌ها به کاهش آمار خودکشی کمک می‌کنند.
ترویج همبستگی اجتماعی و مشارکت مدنی
رسانه‌های اسکاندیناوی به طور مداوم بر ارزش‌های همبستگی اجتماعی، اعتماد متقابل و مشارکت مدنی تأکید می‌کنند. این ارزش‌ها، زیربنای تاب‌آوری جمعی هستند.
چگونگی نقش‌آفرینی در ارتقاء تاب‌آوری:
- پوشش فعالیت‌های داوطلبانه و خیریه: برجسته کردن فعالیت‌های گروه‌های مردمی و سازمان‌های غیردولتی، به دیگران انگیزه می‌دهد تا مشارکت کنند و حس تعلق به جامعه را تقویت می‌کند.
- ایجاد بسترهایی برای گفتگوی عمومی: رسانه‌ها اغلب میزبان بحث‌های عمومی در مورد مسائل اجتماعی و سیاسی هستند که به شهروندان امکان می‌دهد دیدگاه‌های خود را بیان کرده و به راه‌حل‌های مشترک برسند.
- نشان دادن قدرت اقدام جمعی: با گزارشگری در مورد ابتکارات موفق اجتماعی و پروژه‌های مشارکتی، رسانه‌ها به مردم نشان می‌دهند که با همکاری می‌توان بر چالش‌ها غلبه کرد.
- ترویج احساس مسئولیت پذیری شهروندی: تأکید بر این ایده که هر فرد در ساختن یک جامعه تاب‌آور نقش دارد.
استقلال از دولت و فشار تجاری
یکی از پایه‌های اصلی اثربخشی رسانه‌ها در اسکاندیناوی، استقلال نسبی آن‌ها از نفوذ دولت و فشارهای تجاری است. این استقلال به آن‌ها اجازه می‌دهد تا به عنوان یک “سگ نگهبان” عمل کرده و با پرسشگری و نقد، به شفافیت و پاسخگویی کمک کنند.
چگونگی نقش‌آفرینی در ارتقاء تاب‌آوری:
- نظارت بر قدرت: با گزارشگری مستقل، رسانه‌ها از سوءاستفاده از قدرت جلوگیری کرده و به شهروندان اطمینان می‌دهند که نهادهای دولتی پاسخگو هستند. این خود به تقویت اعتماد به نهادها کمک می‌کند که در زمان بحران‌ها حیاتی است.
- ارائه دیدگاه‌های متنوع: با عدم وابستگی به یک خط‌مشی خاص، رسانه‌ها می‌توانند طیف وسیعی از دیدگاه‌ها را پوشش دهند، که به درک جامع‌تری از مشکلات و راه‌حل‌ها منجر می‌شود.
- مقابله با پروپاگاندا: استقلال رسانه‌ها آن‌ها را قادر می‌سازد تا در برابر تلاش‌ها برای انتشار پروپاگاندا یا اطلاعات جهت‌دار مقاومت کنند.
نتیجه‌گیری و درس‌هایی برای سایر کشورها
رسانه‌ها در کشورهای اسکاندیناوی با رویکردی مسئولانه، حرفه‌ای و متعهد به منافع عمومی، نقشی محوری در ارتقاء تاب‌آوری فردی و جمعی ایفا می‌کنند. این موفقیت نتیجه ترکیبی از عوامل است: رسانه‌های عمومی قوی و مورد اعتماد، آموزش گسترده سواد رسانه‌ای، تمرکز بر سلامت روان و کاهش انگ آن، ترویج همبستگی اجتماعی و استقلال از نفوذ سیاسی و تجاری.
برای سایر کشورها، به‌ویژه آنهایی که با بحران‌های اجتماعی، سیاسی یا اقتصادی مواجه‌اند، مدل اسکاندیناوی می‌تواند درس‌های ارزشمندی داشته باشد:
- سرمایه‌گذاری در رسانه‌های عمومی مستقل و با کیفیت: که بر اطلاع‌رسانی صحیح، آرام و راه‌حل‌محور تمرکز دارند.
- افزایش سواد رسانه‌ای در تمام سطوح جامعه: برای توانمندسازی شهروندان در تشخیص اطلاعات صحیح و مقابله با اخبار جعلی.
- عادی‌سازی گفتمان سلامت روان و ارائه منابع کمک: برای تقویت تاب‌آوری فردی و کاهش آسیب‌های روانی.
- ترویج فعالانه همبستگی اجتماعی و مشارکت مدنی: از طریق پوشش اخبار مثبت و داستان‌های الهام‌بخش.
- حمایت از استقلال رسانه‌ها: به عنوان یک رکن اساسی دموکراسی و تاب‌آوری اجتماعی.
در نهایت، رسانه‌ها بیش از صرفاً ناقل اطلاعات هستند؛ آن‌ها می‌توانند معماران تاب‌آوری باشند، اگر با مسئولیت‌پذیری، حرفه‌ای‌گری و تعهد به منافع عمومی عمل کنند. مدل اسکاندیناوی شاهدی بر این مدعاست.
