نقش فوریتهای اجتماعی در بلایا

جامعه بشری در طول تاریخ، همواره با انواع بلایای غیر منتظره دست به گریبان بوده است به طوری که هر ساله ۲۰۰ میلیون انسان درگیر این حوادث غیر مترقبه (از جمله بلایای طبیعی) می شوند و صدها هزار نفر در اثر آن از بین می روند. این گونه حوادث با در نوردیدن محیط های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و حرفه ای  منجر به ایجاد بحران های اساسی در بخش های مختلف کشور می شوند. بلایا یا بحران، ﺣﺎﺩﺛﻪ ﺍﻯ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻭﺳﻴﻠﻪ ﺑﺸﺮ، ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺻﻮﺭت فزاﻳﻨﺪﻩ ﺑﻪ ﻭﺟﻮﺩ می ﺁﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺍﻱ ﺑﺮﻃﺮﻑ ﻛﺮﺩﻥ ﺁﻥ ﻧﻴﺎﺯ ﺑﻪ ﺍﻗﺪﺍﻣﺎﺕ ﺍﺿﻄﺮﺍﺭﻱ، ﺍﺳﺎﺳﻲ ﻭ ﻓﻮﻕ ﺍﻟﻌﺎﺩه باﺷﺪ. ایران جزء ده کشور بلاخیز دنیا است. حوادثی مانند سیل، زلزله، رانش زمین، آتش سوزی های گسترده، از رویدادهایی هستند که  هر ساله منجر به مرگ و میر و آسیبهای جسمی و روانی هزاران انسان می شوند. این حوادث در مدت زمان کوتاهی ظاهر می شوند ولی تاثیری که بر روی زندگی افراد می گذارند طـولانی مدت خواهد بود  تا جـایی که  می توانند تنش اجتماعی- روانی قابل توجهی برای بازماندگان ایجاد کنند از این رو ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ بحران در این شرایط مهم و ﻣﺴﺘﻠﺰﻡ ﺗﺪﻭﻳﻦ ﺭﻭﺵ ﻭ ﻳﺎ ﭼﺎﺭﭼﻮﺏ ﻛﻠﻲ ﺍﺳﺖ. با ﻃـﺮﺍﺣﻲ ﺑﺮﻧـﺎﻣﻪ ﺭﻳﺰﻯ ﺩﺭﺳﺖ ﻭ ﻣﻨـﺎﺳﺐ ﻣﻰ ﺗﻮﺍﻥ ﺗﺎ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﺯﻳﺎﺩﻱ خساﺭﺕ ﻭ ﻣﺪﺕ ﺯﻣﺎﻥ ﺑﺤﺮﺍﻥ ﻫﺎﻱ ﺑﺰﺭگ کاهش داد.  ازاین رو لازم است تا برنامه هایی در این خصوص تدوین و یا برنامه ریزی گردد.

برنامه اورژانس اجتماعی سازمان بهزیستی، از جمله برنامه هایی است که با رویکرد مداخله در بحران های اجتماعی، فردی و خانوادگی، به دلیل نوع وظایف و هدفی که دارد می تواند زمینه و بستر مناسبی برای ارائه خدمات مددکاری اجتماعی و روانشناسی به افرادی که دچار بحران گردیدند را فراهم کند. اگر چه فوریتهای اجتماعی(اورژانس اجتماعی) در نگاه اول به عنوان یکی از برنامه‌هایی که برای حل مشکلات مردم در زمینه آسیب اجتماعی در نظر گرفته می شود و نقش مهمی برای  شناسایی آسیب‌های اجتماعی در سطح کشور دارد، اما با توجه به ظرفیت و پتانسیل آن، می توان به دلیل داشتن ویژگی‌های مهم تخصصی بودن، به موقع بودن و در دسترس بودن، آن را به هنگام بلایا به منظور مداخلات روانی و اجتماعی وارد کار کرد. وقتی یک بلایی طبیعی و یا انسانی رخ می دهد، آسیب های  اجتماعی، روانی متعددی به جامعه آسیب دیده وارد می گردد. خانواده های متعددی ناخواسته با از دست دادن  عضوی از خانواده خود، بستگان و دوستانشان دچار آسیب و یا شوکهای روانی ناشی از خسارتهای جانی و مالی می شوند.  با توجه به موارد فوق، مادامی که به هنگام بروز بلایا، اقدامات مداخله ای مناسب و به  مواقع مداخله به موقع صورت نگیرد، پیامدهای منفی و اختلالات شایعی نظیر  افکـار خودکـشی، افسردگی،  اختلال استرس بعد از سانحه ، سوگ عارضـه دار، ، انـواع اخـتلالات اضطرابی و … در بین افراد ایجاد می شود که این امر ابتدا فرد و  خانواده را درگیر نموده و سپس به جامعه تسری می یابد. از اهـداف کلـی فعالیتهای فوریتهای اجتماعی، حمایتهای روانی اجتماعی در بلایا و حوادث غیر مترقبه، توانمند سازی آسیب دیدگان و ارتقاء مکانیسمهای انطباقی آنـان اسـت. همکاری درون و برون سازمانی، انجام کار تیمی، رویکرد علمی در مداخلات، مسئله‌یابی به موقع، توانمندسازی اجتماعی محور، جامعیت اقدامات و فراهم کردن زمینه مشارکت برای مردم و سازمان‌های مردم نهاد از ویژگی های  مهم است که  خدمات فوریتهای اجتـماعی می تواند از منظری فردی و اجتماعی در موارد حساس بروز بلایا، نقش اثرگذار را ایفا می کند. با توجه به نقش حساس اورژانس اجتماعی در زمان بروز بلایا، آنچه حایز اهمیت است اینکه اورژانس اجتماعی تقریبا برنامه ای است نوپا، بنابراین انتظار می رود تا اقدامات لازم در جهت تقویت آن صورت گیرد. همچنین می توان با ایجاد تعامل موثر و مداوم بین این مراکز و سایر  سازمان ها و نهادها ، با هم افزایی،  از موازی کاری جلوگیری نموده تا اثرگذاری حمایتهای همه جانبه از افراد بازمانده از بلایا افزایش یافته تا پیامدهای منفی روانی- اجتماعی و اقتصادی  کاهش یابد.

منابع و ماخذ

– سبزی،  فاطمه( ۱۳۸۵) مدیریت بحران در حوادث غیر مترقبه و بلایای طبیعی، سومین کنگره بین المللی بهداشت، درمان و مدیریت بحران در حوادث غیرمترقبه، تهران، سازمان بسیج جامعه پزشکی.

– صمدی میارکلایی، حسین و همکاران(۱۳۹۱) ضرورت و اهمیت نقش هلال احمر در حوادث و بالای طبیعی در مدیریت بحران، فصلنامه علمی امداد و نجات، سال چهارم، شماره ۳.

نویسنده: دکتر لیلا فرقانی؛ جامعه شناس
انتشاریافته در مجموعه تخصصی مددکاری اجتماعی ایرانیان