تاب آوری کودکان

راهنمای مطالعه

مفاهیم پیرامون حوزه تاب­ آوری

تاب آوری کودکان و نوجوانان: دیدگاه­های پیرامون تاب­ آوری نشانه ­ها و علائم، عوامل و فاکتورها و نیز ساز و کار­ها و مکانیسم­ های مختلف و متعددی دارند که با ساختارهای نظری و اندیشه­ ای در اشتراک و ارتباط می­ باشند.

نویسندگان زیادی از واژه مسیر یا جهت و مسیرهای پیچیده و در هم تنیده و متفاوتی بهره برداری می­ نمایند که کارکرد و یا عملکرد آنها را در طی زمان خلاصه می­نماید. (والش ۱۹۹۸ روتر ۱۹۹۹ و گلیگان ۲۰۰۱ و پریلیتینسکی و همکاران ۲۰۰۱ و وییلیامز و همکاران ۲۰۰۱ و دهان و همکاران ۲۰۰۲)[۱] از منظر دیدگاه­های رشد یک مسیر و یا یک جهت  می­ تواند در زمانی که شرایط منجر به پیشرفت­های پایین­تر از حد انتظار و یا به طور کلی عقب گرد و پس رفت شود، منفی قلمداد گردد.

تاب آوری کودکان و نوجوانان

مسیرهای مثبت در زمانی که فرد و یا یک خانواده یا کلاً افراد و خانواده­ ها بر شرایط دشوار و سخت فائق می­ آیند و یا این که از آن حوادث و بلایا و شرایط سخت بازگشت و احیاء موفقیت آمیزی دارند رخ می­ دهد و می­تواند به آن اشاره داشته باشد.

نکات چرخشی و یا نکات عطف و برهم زننده و یا برعکس کننده و یا خلاف جهت نمایانگر زمان­هایی هستند که یک مسیر مشخص و تعیین شده تغییر جهت می­دهد، مثل مواردی که یک تغییر محیطی و یا مداخلات افراد حرفه­ ای و یا افراد درگیر در کار یک فرد و یا یک خانواده را برای شروع یک روند مثبت و یا در مسیر مثبت قرار گرفتن قادر و توانمند می­نمایند. (کوین تن و روتر ۱۹۹۸ گلیگان ۲۰۰۱ و شوفیلد۲۰۰۱)[۲].

هم چنین خاطر نشان می­شود که برخی از اوقات یک تجربه مطلوب و خوب و یا تجربه  جبران کننده و تلافی کننده و  ما به ازا می­تواند زنجیره ­ای از اثرات (تأثیر چرخه­ای) را به وجود آورد. (روتر ۱۹۸۵)[۳]. مثلاً در زمانی که دستمزد­های موقع شروع کار باعث منافع و مزایای عملی و احساسی  برای مادران تنها با میزان درآمد کم و پایین میگردد. (مناگان ۱۹۹۷)

چگونه مددکاران اجتماعی می­ توانند تاب­ آوری را در کودکان تحت مراقبت ارتقا دهند؟

پایان نامه جهت درجه کارشناسی ارشد رشته مددکاری اجتماعی دانشگاه لندن شرقی و تاویستاک

من با جمله ای در مورد بافت اجتماعی که تمام این بحث درباره تاب آوری را در برمی گیرد، نتیجه گیری میکنم.

در این پایان نامه، من به این نتیجه رسیده ام که مشکلات سلامت روانی بسیاری از کودکان تحت مراقبت به کمبود در رشد روانشناختی آنها ناشی از فقدان مراقبت ارتباط دارند. برای درک جدیدی از تاب آوری به عنوان بازتاب پذیری استدلال کرده ام، یک مُدل روان پویشی برای فرآیندی که آن را توسعه میدهد، ارائه داده ام، روش هایی را پیشنهاد کرده ام که این مُدل می تواند توسط مددکاران اجتماعی برای ارتقاء تاب آوری در کودکانِ تحتِ مراقبت استفاده شود و زمینه های گسترده تری را نشان داده ام که این کار را تحت تأثیر قرار می دهند.

مقاله جامع و کامل پیرامون تاب آوری کودکان، راهبردهای ایجاد تاب آوری در کودکان و روش های تقویت تاب آوری کودکان

با این حال، اعتقاد من این است که به عنوان مددکاران اجتماعی ما نیاز به انجام بیش از صرفاً استدلال برای درک متفاوتی از تاب آوری و ارتقاء آن در رشته خود داریم.

مددکاری اجتماعی در یک بافت اجتماعی اتفاق می افتد و بدون تلاش هماهنگ برای ساخت خود این بافت بیشتر مهارکننده و حمایت کننده از کودکان و خانواده های آسیب پذیر، ما در معرض خطر نگرانی های شدیدتر هستیم همانطور که سعی میکنیم تا تاب آوری را ارتقا دهیم در یک بافتی که ممکن است آن را تضعیف کند:

“استدلال برای تاب آوری مبتنی بر دلبستگیِ ایمن فایده ای ندارد، اگر ما همچنین برای جامعه ای که از آن استقبال میکند، استدلال نکنیم. در دنیایی که اعتماد ممکن باشد … فرد به طور ایمن دلبسته دارای آزادی بیشتری برای فعالیت اجتماعی در خانه، در مدرسه، و بعداً در روابط بزرگسالان است … اما داشتن ذهن سخاوتمندانه و باز ارزشی ندارد، اگر زندگی عمدتاً مبارزه برای بقا باشد، جایی که همسایگان مورد اعتماد کم باشد و یا اصلاً وجود نداشته باشند، و جایی که بهتر است در مورد حالات ذهن افراد دیگر فکر نکنیم ”

جهت دریافت فایل PDF این پژوهش اینجا کلیک کنید.

چه عواملی در تاب آوری کودکان موثر خواهند بود؟

تاب آوری به مجموعه فرآیندهایی گفته می شود که در کنار یکدیگر سطح مقاومت روانی را افزایش می دهند. بر این اساس هر چه میزان تاب آوری در کودکان بیشتر باشد، مقابله کردن با مشکلات و چالش های زندگی نیز آسانتر خواهد شد.

در این بین محبت های افراطی یا دلسوزی های بی مورد والدین، میزان تاب آوری کودک و نوجوان را به میزان قابل توجهی کاهش خواهد داد. ماحصل این شیوه نادرست تربیتی، کودکی آسیب پذیر است که در آینده احساس شکست خواهد کرد و قدرت مقابله با مشکلات را از دست می دهد.

بر این اساس در ادامه روش های تقویت تاب آوری کودکان را بررسی می کنیم و شیوه های صحیح پرورش تاب آوری کودکان را شرح می دهیم.

عوامل موثر در تاب آوری کودک

کودک تاب آور تحت تاثیر عوامل زیادی قرار می گیرد‌. محیط خانواده، شرایط اجتماعی و عوامل مختلف فردی می توانند بر روی پرورش تاب آوری کودکان موثر باشند‌.

هرچه محیط خانواده آرام تر باشد، تاب آوری فرزندان نیز افزایش پیدا می کند. چرا که سلامت روانی پدر و مادر، نقش بسزایی را در ایجاد محیط امن و ارتباط سالم با کودک ایفا خواهد کرد.

روش های تقویت تاب آوری کودکان

•توجه به جنبه های مثبت مسائل
•انجام فعالیت های جدید و کسب تجربه های متفاوت
•کسب مهارت مقابله با استرس و حفظ آرامش
•قدرت پذیرش اشتباه و تقویت روحیه یادگیری
•انجام فعالیت های جسمانی و ورزش فردی یا گروهی
•ایجاد ارتباط عاطفی قوی با کودک و نوجوان
•حمایت بی قید و شرط والدین از کودک
•وجود ارتباط نزدیک با معلم یا مربی

مقاله: تأثیر گروه درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر تاب آوری و پرخاشگری کودکان حومه شهر مشهد

نویسندگان: آزیتا کشاورز، فائزه مجرد، ریحانه اکبرزاده

چکیده: این پژوهش از نوع نیمه تجربی با طرح پیش آزمون – پس آزمون با گروه کنترل می باشد. جامعه آماری این پژوهش کلیه دانش آموزان ۱۲-۷ سال مشغول به تحصیل مقطع ابتدایی در سال تحصیلی ۹۹-۱۳۹۸ که ساکن در مناطق حاشیه نشین شهر مشهد هستند، خواهند بود.

از جامعه آماری فوق، کودکانی که خانواده آنها توسط روانشناس و مددکار اجتماعی به کلینیک مددکاری اجتماعی ارجاع می‏ شدند و معیارهای ورود به مطالعه را داشتند، ۶۰ نفر انتخاب شدند.

ابزار جمع آوری داده ها شامل مقیاس توانمندی های اجتماعی – هیجانی و تاب آوری مرل (۲۰۱۰) و مقیاس پرخاشگری باس و پری (۱۹۹۲) بود که در دو مرحله قبل از مداخله و پس از مداخله تکمیل شدند.

گروه تجربی گروه درمانی میتنی بر ذهن آگاهی با رویکرد کابات زین (۲۰۰۳) در طی ۸ جلسه ۹۰ دقیقه ای دریافت کردند. گروه کنترل درمانی دریافت نکردند و در لیست انتظار قرار گرفتند.

آنالیز داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه ۲۵ و آزمون های آماری تحلیل کواریانس چند متغیره (MANCOVA) انجام گردید. یافته ها نشان داد که ۷/۴۶ درصد (۲۸ نفر) کودکان شرکت کننده در مطالعه حاضر پسر و ۳/۵۳ درصد (۳۲ نفر) آنها دختر با میانگین سنی ۷۷/۱ ± ۳۵/۹ سال بودند.

نتایج حاصل از آزمون تحلیل کواریانس چند متغیره نشان داد که با فرض کنترل اثرات پیش آزمون، بین دو گروه تجربی و کنترل از نظر تاب آوری و زیرمقیاس های آن تفاوت معناداری وجود دارد (۰۰۱/۰ >p).

نتایج میانگین تصحیح شده شاخص بون فرونی نیز نشان داد که گروه تجربی در مقایسه با گروه کنترل می تواند موجب بهبود معناداری در تاب آوری و زیرمقیاس های آن می گردد (۰۰۱/۰ >sig).

همچنین، نتایج حاصل از آزمون تحلیل کواریانس چند متغیره نشان داد که با فرض کنترل اثرات پیش آزمون، بین دو گروه تجربی و کنترل از نظر پرخاشگری و زیرمقیاس های آن تفاوت معناداری وجود دارد (۰۰۱/۰ >p).

نتایج میانگین تصحیح شده شاخص بون فرونی نیز نشان داد که گروه تجربی در مقایسه با گروه کنترل می تواند موجب بهبود معناداری در پرخاشگری و زیرمقیاس های آن گردد.

لذا، نتیجه گیری می شود که گروه درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی با رویکرد کابات زین (۲۰۰۳) می تواند بر کاهش پرخاشگری و افزایش تاب آوری کودکان حاشیه نشین شهر مشهد مؤثر باشد.

کلید واژه: ذهن آگاهی، تاب آوری، پرخاشگری، کودکان، حاشیه نشینی

جهت دریافت متن کامل مقاله اینجا کلیک کنید. 

راهبردهای ایجاد تاب آوری در کودکان

راهبردهای ایجاد تاب آوری در کودکان: والدین می توانند به کودکانشان در مواجهه با مسائل مبهم و آموزش نحوه حل مشکلات به صورت مستقلانه کمک کنند. واکنش سریع والدین برای دخالت در مشکل فرزندشان برای اینکه وی احساس ناراحتی و اندوه نکند، در حقیقت تاب آوری او را تضعیف می نماید. کودکان بایستی این و رنج و اندوه را تجربه کرده و یاد بگیرند که چگونه از آن عبور کنند و مهارت حل مشکل خود را تقویت نمایند. بدون چنین مهارت هایی، کودکان دچار اضطراب شده و در مقابله با مصیبت و مشکل تاب نمی آورند. در اینجا قصد داریم به چند راهبرد موثر در ایجاد تاب آوری برای کودکان بپردازیم.

اضطراب و نگرانی، ناراحتی، حسودی و … مشکلی ندارد و اطمینان دهید که این احساسات بد، گذرا هستند.

نمایش مهارت های سازگاری

زمانی که کودکان ناراحتی یا استرسی را تجربه می کنند تمرین تنفس عمیق می تواند در ایجاد آرامش در آن ها موثر واقع شود. این تمرین کودکان را قادر می سازد تا آرام باشند و موقعیت را به روشنی تحلیل نمایند.

پذیرش اشتباهات خود و فرزندان

والدینی که از شکست اجتناب می کنند از تاب آوری کمی برخوردارند و این باعث اضطراب شدید در کودکان می شود. وقتی والدین صرفا بر نتیجه پایانی تاکید دارند، کودکان گرفتار چرخه ی قبولی یا شکست می شوند. به هر حال کودکان یا در کاری موفق می شوند یا نمی شوند؛ اما باید دانست که پذیرش اشتباهات به رشد چارچوب ذهنی کودک کمک کرده و به او این پیام را می رساند که می تواند از اشتباهات خود درس بگیرد.

ورزش کردن

ورزش کردن مغز را تقویت کرده و آن را در مقابل مشکلات و استرس، تاب آورتر می سازد. ورزش های گروهی از محبوب ترین فعالیت های ورزشی ثابت برای کودکان می باشد و تمام چیزی که کودکان بدان نیاز دارند این است که بخشی از وقت خود را در خارج از خانه گذرانده و در ورزش های فیزیکی مشارکت نمایند. اگر ورزش های گروهی برای کودکتان جاذبه ای ندارد، او را به دوچرخه سواری، تاب بازی و … تشویق کنید.

تاب آوری کودکان

تاب آوری کودکان: تاب آوری به معنای شکست نخوردن نیست. ضرورت دارد همگان بیاموزند شکست از الزامات پیروزی است واین بمعنای هواخواهی و جانبداری ما از شکست و سرخوردگی نیست، تاب آوری قدرت عبور را از ناملایمات را معرفی میکند.

تاب آوری کودکان یادداشتی کاربردی است که در دو قسمت تهیه و تدارک شده است  در مجموع دوازده نکته کاربردی در تاب آوری کودکان برای استفاده، والدین، مربیان، مددکاران اجتماعی، روانشناسان و مشاوران مورد تأکید قرار میدهد.

تاب آوری کودکان

با توجه به مقتضیات جهان امروز و مشکلات متعدد خانواده ها همچون طلاق، فقر، اعتیاد، بیکاری و سایر آسیب های اجتماعی می شود گفت کودکان از جمله آسیب پذیرترین اقشار جامعه محسوب می شوند. لذا اهمیت تاب آوری، به ویژه اهمیت تاب آوری کودکان در این شرایط بر همگان محرز و مشخص است.

به والدین گاهی توصیه شده است که بد نیست گاهی اوقات کودکان شکست و سرخوردگی را نیز  تجربه کنند، چرا که روزگار برای آنها از قیاس پر شمار تدارک دیده است. ولی این گفته درست نیست، مثل این است بگوییم چون دنیایی سرد و دور از عدالت  داریم، پس باید یاد بگیریم در سرما و بدون پتو نیز بخوابیم.

اما واقعا انتظار داریم که کودکان بیاموزند گلیم خود را از آب گرفته و برای خود نیز  پتویی تهیه کنند و در مقیاسی گسترده تر تلاش کنند دنیایی امن، سرشار از مهربانی بسازند تا کسی گرفتار سرما و سیاهی نماند.

بنابراین باتوجه به مسائل گفته شده چطور می توانیم تاب آوری را در فرزندان خود پرورش دهیم و از آنها حمایت کنیم؟

باوری قدیمی این معنا را القاء میکند که رفتار تاب آورانه پس از شکست بروز میکند.  اما وقتی کودکان فاقد حامی  بارها و بارها شکست می خورند و حمایتی هم صورت نمیگیرد تا دوباره تلاش کنند، همه آنچه که می آموزند، آن است که شکست خورده اند و باز هم شکست خواهند خورد و در این مسیر فقط تنهایی و یاس را تجربه میکنند این در حالی است که تاب آوری از امید واری و خوش بینی و تلاش مجدانه کودکان صحبت میکند.

تاب آوری به معنای شکست نخوردن نیست. به معنای آن است که وقتی اوضاع مناسب نیست، بتوانی دوباره خودت را جمع و جور کنی، دوباره سعی کنی و موفق شوی. این امر نیازمند تجربیات موفقیت آمیز و حمایتهای عاطفی فراوان است.

همه ما از غلبه بر مشکلات درسهایی یاد گرفته ایم، اما هنگام موفقیت نیز مشغول آموختن درسهایی دیگر هستیم. موفقیت به ما شهامت و  انگیزه می دهد تا با چالش هایی به مراتب دشوارتر نیزدست و پنجه نرم کنیم.

فقدان حمایت های اجتماعی، کودکان را در چرخه شکست و سرخوردگی گرفتار خواهد کرد  همانگونه که پیروزی، باور و توانایی پیروزی های دیگر را تدارک می بنید.

چگونگی حمایت از کودکان و‌ ارتقاء اعتماد به نفس آنها

بنابراین چگونه می توانیم از یک طرف از بچه ها حمایت کنیم و از طرفی برای آنکه اعتماد به نفس داشته باشند؛ به آنها استقلال دهیم؟ در اینجا روشها را توضیح می دهیم.

یک: از کنترل دست بردارید؛ بجای آنکه فرزندان تان را کنترل کنید؛ آنها را راهنمایی کنید.
وظیفه شما به عنوان والدین آن است که از فرزندان خود حمایت کنید تا آنها رشد کرده و شکوفا شوند. وقتی کارهای آنها را انجام می دهید، به آنها فرصت رشد نمی دهید، اجازه نمی دهید که احساس توانمندی کنند.

راهنمایی آنها به کودکان می آموزد تا اعتماد به نفس پیدا کنند. این بدان معناست، به عنوان پدر و مادر اضطراب و نیاز خود را به کنترل کردن کودکان در نظر داشته  و آن را هدایت و مدیریت کنیم.

دو: یادتان باشد کمال گرایی هدف نیست
در مقابل این وسوسه مقاومت کنید که کار کودک را تصحیح کنید. مگر آنکه پیامد آن  به شدت مهم است. مداخله ی بیش از حد  اعتماد به نفس کودک را پایین می آورد.

سه: به فرزندان خود اجازه دهیم از پایین ترین سن کارهای خود را انجام دهند

اضطراب خود را کنترل کنید. این به معنای آن نیست که کودکان را رها کنید؛ کنار فرزندان خود باشید، هر بار نیاز به کمک دارند؛ آماده باشید کمک کنید. بعد کمی عقب تر بایستید و نظاره گرباشید خود را کنترل کنید؛ فقط هر بار که واقعا لازم است کمک کنید.

ابراز نگرانی بیش از حد موقع بازی فرزندان؛ ممکن است حال شما را کمی بهتر کند و والدین دیگر تحت تأثیر نگرانی شما قرار بگیرند، اما در واقع کمکی نمی کند. فقط آنها را محدود می کند.

از آنها سوال کنید، اگر مشکلی ندارند و احساس ایمنی می کنند، آنها را به حال خود بگذارید. لبخند بزنید و بگویید آفرین می دانم تو می توانی کارهایت را انجام دهی.

چهار: به کودکان خود اجازه دهید تا با رویارویی با چالش های قابل کنترل اعتماد به نفس خود را بازیابند.

محققان و پژوهشگران رشد عاطفی به این امر تعیین چهارچوب می گویند. شما به فرزند خود قالب و چهارچوب خاصی می دهید و اجازه می دهید تا بر اساس آن رشد کنند. به فرزندان خود  توقع و انتظارات و قوانین را توضیح می دهید و در صورت لزوم به آنها  هدایت می دهید و موقعیت را با زبانی ساده و قابل فهم تشریح می کنید.

بیان ساده ی انتظارات، توقعات و قوانین به کودکان کمک میکند به دور از ابهام و  اضطراب وظایف خود را بشناسند و عملکرد بهتری داشته باشند.

پنج: آنها را برای شکست آماده نکنید
وقتی به فرزندان خود پیشنهاداتی ساده و  سازنده می دهید، به موفقیت آنها کمک می کنید. آیا هر بار که در آستانه  شکست خوردن قرار می گیرند؛ پا پیش می گذارید؟ یا به آنها این فرصت را می دهید که از شکست خود درس بگیرند؟ نجات بچه ها مانع از آن می شود که درسهای مهم زندگی را بیاموزند.

اما وقتی بچه ها می بینند والدین کنار آنها ایستاده و اجازه می دهند شکست بخورند، تصورمی کنند والدین، آنها را دوست ندارند. آنها ممکن است تصور کنند، نمی توانند خود را اداره کرده و یا والدین به آنها، به شکل متعادل کمک نمی کنند تا شکست نخورند یا به آنها یاد نمی دهند چطور به امورات خود برسند.

اما آیا به معنای آن نیست که باید بچه های خود را نجات دهیم؟ بستگی به رفتار شما دارد؛ اگر شما پروژه علمی درس علوم را قبل از آنکه خودش دست به کارشود، انجام دهید، به این کار نجات نمی گویند، بچه یاد می گیرد که هر وقت کاری را انجام نداد، اورا از مخمصه در می آورید و یاد می گیرد که وظایف خود را انجام ندهد.

هنگام تنها گذاشتن بچه ها با مشکلاتشان اطمینان پیدا کنید که توانایی حل آن مسأله را دارند و این منجر به احساس شایستگی و  صلاحیت بیشتر آنها خواهد شد. هرگز کودکان را با مشکلاتی بزرگ خارج از توانایی شان تنها نگذارید.

شش: تشویق کنید کودکان به تشویق و تأیید نیاز دارند در کنار این به آنها یاد بدهید خود را نیز  تشویق کنند که صد البته تمام انسانها به تشویق نیاز دارند، وقتی فرزند خود را تشویق می کنید، احساس مثبت تری پیدا کرده و انگیزه می گیرند.

پژوهش نشان می دهد، بچه هایی که هنگام مواجه با دشواری با خود حرف می زنند، راحتتر با دشواری کنار می آیند. به کودک خود جملات مثبت تاکیدی بیاموزید، جملاتی مثل تمرین و تلاش باعث پیشرفت می شود و یا اگر موفق نمی شوی، بهتر است دوباره تلاش کنی. من فکر می کنم از پس این کار بر می آیم. گفتن این جملات باعث می شود که آنها بهتر بتوانند با سرخوردگی های خود کنار بیایند. عبارات تأکیدی و خودگویی مثبت را با کودکان تمرین کنیم.

تهیه شده از مطالب تخصصی تاب آوری کودکان در پایگاه اطلاع رسانی مددکاران اجتماعی ایران و مجله اینترنتی مددکاری اجتماعی ایران