تاب آوری اجتماعی و سلامت اجتماعی

ارتقاء تاب آوری اجتماعی چگونه به سلامت اجتماعی می انجامد؟

در وهله اول به این موضوع می پردازیم که تاب آوری (به لاتین Resilience) چیست؟ دکتر امی ورنر، مفهوم تا‌ب‌آوری روانی را در جریان تحقیقاتش بر روی خانواده‌های فقیری که در کائوآئی- یکی از جزائر ایالت هاوائی- زندگی می‌کنند، استفاده کرد. بر این اساس، دو سوم از این بچه‌ها در مراحل بعدی زندگی خود، رفتار مخربی را از خود نشان می‌دادند. در حالی که یک سوم بقیه، اینطور نبودند و ورنر از واژه “تاب‌آوری” برای این دسته استفاده کرد.

در هر صورت مفهوم تاب‌آوری فقط به نتیجه موفقیت‌آمیزی که در مواجه با رویدادها بدست می‌آید، محدود نمی‌شود. به عبارتی دیگر، وقتی از این عنوان برای کسی استفاده می‌کنیم به این معنا نیست که او تحت تاثیر حوادث اطراف خود قرار نگرفته است بلکه کسی است که رویدادها را قبول می‌کند و سعی می‌کند با آنها کنار بیاید. این کار نیازمند یک بینش مثبت نسبت به رویدادها است. علاوه بر آن باید از مهارتهای فردی دیگر مانند هوش احساسی، توانایی تطبیق با شرایط و انعطاف‌پذیری در برابر حوادث و البته مهارت مراقبه نیز برخوردار بود. هر چند میزان این انطباق در مقابل حوادث متفاوت است. به عنوان مثال فردی ممکن است در برابر یک رویداد، به خوبی با آن روبرو شود در حالی که در برابر رویدادی دیگر، شکسته شود.

انسان ها در کلیه مراحل زندگی خود با فشارها و شرایط ناگوار روبرو می شوند، این فشارها می تواند سلامت روانی و جسمانی آنان را تهدید نماید. تاب آوری نوعی فرایند مواجه شدن با شرایط پرخطر است که می تواند به انسان کمک کند تا خود را در این وضعیت دشوار حفظ نماید.تاب آوری اجتماعی و سلامت اجتماعی

بخاطر داشته باشیم که: تاب‌آوردن را نباید یک خصیصه ثابت اخلاقی- روانی دانست، بلکه فرایندی است که در موقعیت‌های مختلف نسبت به رویدادها عوض می‌شود.

کوتاه و مختصر درباره تاب آوری اجتماعی

کاسیوپو، زاترا و ریِس از محققین تاب آوری معتقدند که تاب آوری اجتماعی یک ساختار چند سطحی است که خود را به صورت ظرفیت افراد و گروه ها برای پرورش، تعامل ، حفظ ارتباطات اجتماعی مثبت، بردباری، و بهبودی از عوامل استرس زا و انزوای اجتماعی نشان می دهد.

نیازهای روزافزونی مبنی بر ارزیابی محرک های اصولی تاب آوری اجتماعی وجود دارد. بیشترین تحقیقات پیرامون تاب آوری، ارزیابی عوامل مرتبط با طیفی از حوزه های اجتماعی شامل محیط اجتماعی، اقتصادی، سازمانی، زیرساختی، و طبیعی است.

در این شرایط تحقیقات متمرکز بر اهمیت تاب آوری اجتماعی می باشد که در حقیقت به معنای ظرفیت افراد و جوامع در مقابله با شوک ها و استرس های بیرونی است، و این که تاب آوری چگونه به آمادگی جامعه ، واکنش افراد نسبت به حادثه و بهبودی پس از حادثه کمک می کند.تاب آوری اجتماعی و سلامت اجتماعی

سلامت اجتماعی چیست؟

سلامت مقوله­ ای است که نقش آن در ارتقاء شاخص­های توسعه انسانی نیز انکارناپذیر است، لذا مبارزه با عواملی که سلامت را تحت تأثیر قرار داده و نیز سبب وجود نابرابری­هایی در سلامت می گردند در حقیقت علاوه بر وظایف حاکمیت و دولت باید از اولویت­های مددکاران اجتماعی به عنوان سکّانداران بخش اجتماعی باشد، چرا که جامعه­ ای با شهروندانی که قادر به زندگی با سبک زندگی سالم و صحیح نباشند پایدار نخواهد بود؛ از این روی نقش حرفه مددکاری اجتماعی با تمام محدودیت­ها و مشکلاتی که بر سر راه خود به منظور افزایش سطح میزان سلامت اجتماعی در جامعه دارد، ورود به بخش سیاستگذاری اجتماعی و ارائه راهکارها، روش­ها، ترسیم فرآیندها و ریل گذاری به منظور حساس­ سازی و نگاشتن سناریوهایی با رویکرد آینده پژوهانه و برجسته سازی نقش سلامت اجتماعی شهروندان به منظور افزایش همبستگی ملی می­تواند بحثی قابل توجه باشد.

سلامت اجتماعی اصطلاحی است که به راه‌هایی اشاره دارد که افراد از طریق آن روابط درون و بین فردی سالم و مثبتی با یکدیگر برقرار می کنند. داشتن رفتار سالم اجتماعی به افراد کمک می‌کند تا سلامت عاطفی خود را بهبود بخشند و در زندگی روزمره خود احساس حمایت کنند. همچنین به افراد کمک می‌کند تا تاثیر بهتری بر جامعه پیرامون خود بگذارند.

اهمیت سلامت اجتماعی در دنیای امروز

در دنیای امروز دیدگاه­های سلامت چشم ­انداز وسیع­تری پیدا کرده است و ضرورتاً به عوامل تعیین کننده غیرطبی سلامت توجه ویژه­ ای معطوف گشته است. هر یک از این تعیین­ کننده­ ها به خودی خود و یا از طریق تأثیر بر یکدیگر وضعیت سلامتی را به شدت تحت تأثیر قرار می­دهند و سبب بروز بی­ عدالتی­هایی در وضعیت سلامت می­گردند.

این تعیین کننده­ ها از قبیل وراثت، شیوه زندگی، محیط­ زیست، وضعیت اقتصادی – اجتماعی و … است که تأثیر چشمگیری بر سلامت و پیامدهای آن از جمله کیفیت زندگی دارند. در واقع صحیح است که مراقبت­های پزشکی می­توانند باعث طول عمر و یا بهبودی از یک بیماری جدی شوند ولی آن چیزی که بر سلامت عموم مردم دارای اهمیت است، شرایط اجتماعی است که باعث می­شود مردم بیمار شوند و یا نیاز به مراقبت پزشکی داشته باشند.تاب آوری اجتماعی و سلامت اجتماعی

بدین معنا که تعیین کننده­ های اجتماعی سلامت (Social Determinants of Health) مانند میزان درآمد، سطح تحصیلات، شغل، تغذیه، طبقه اجتماعی، میزان مهارت­های اجتماعی و فردی همچون تاب آوری در شرایط گوناگون و … بسیار بیشتر از عواملی مانند عوامل بیولوژیک سبب ابتلا به بیماری­ها می­شوند و در سلامت انسان نقش بسزایی دارند که اگر نادیده گرفته شوند رسیدن به اهداف سلامتی و برقراری عدالت در سلامت را محال می­نمایند. این نکته نیز درخور توجه است که اکثر بی­ عدالتی­های سلامت در دنیا ساخته دست بشر است و علل آنها اغلب ریشه در مسائل اجتماعی دارد.

مددکاری اجتماعی و تاب آوری اجتماعی

وقتی بحران پدیدار می شود، افراد تاب آور توانایی آن را دارند که با استفاده از فنون حل مسئله، به راه حل های امن و مطمئن برسند. در حالی که سایر افراد در این گونه موقعیت ها، دچار استرس زیاد می شوند و نمی توانند راه حل مناسب و مفیدی را انتخاب کنند. تاب آوری اجتماعی و سلامت اجتماعی

تاب آوری به­ عنوان حیطه ای پرطرفدار در سال­های اخیر، به مطالعه و کشف توانمندی­های فردی و بین فردی می­ پردازد و باعث پیشرفت و مقاومت در شرایط دشوار می­ گردد. تاب آوری قابلیت فرد در برقراری تعادل زیستی-روانی و معنوی، در مقابل شرایط مخاطره آمیز می‌باشد، نوعی ترمیم خود که با پیامدهای مثبت هیجانی، عاطفی و شناختی همراه‌ است.

حالا این سئوال مطرح است که مددکاران اجتماعی چه نقش یا نقشهایی می‌توانند در ارتقاء تاب آوری اجتماعی داشته باشند و ارتقاء تاب آوریِ اجتماعی چه ارتباطی با سلامت اجتماعیِ جامعه دارد.

برای رسیدن به پاسخ این پرسش، در فضای مجازی این سوال در جمع ۳۹۰نفری از جامعه مددکاران اجتماعی ایران که شامل اساتید این رشته، دانشجویان مقاطع مختلف تحصیلی، مددکاران اجتماعی شاغل در ادارات و سازمانهای مختلف و سایر صاحب نظران مطرح شد و نتایج مباحثه گروهی با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی گرینهایم ولاندمن (۲۰۰۴)  مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

با تجزیه و تحلیل پاسخ ها کدهای اولیه استخراج گردید. این کُدها در طی فرآیند تجزیه و تحلیل در دو گروه  مفاهیم اصلی و مفاهیم فرعی به شرح ذیل قرار گرفتند.

جهت مطالعه متن کامل و نیز جداول تحلیلی اینجا کلیک کنید.

گردآوری و تحلیل: پروانه خفتان
کارشناس ارشد مددکاری اجتماعی
عضو تیم تخصصی وبسایت مددکاری اجتماعی ایرانیان