تاب آوری در برابر آسیب پذیری

تاب آوری در برابر آسیب پذیری

کلمه “آسیب پذیری“ (به انگلیسی: Vulnerability) برای توصیف طیف گسترده ای از مفاهیم و شرایط استفاده می شود. این کلیدواژه توسط متخصصان در سیستم های کامپیوتری برای ارزیابی خطرات احتمالی برای یک نرم افزار، سخت افزار یا سیستم استفاده می شود. متخصصان بخش توسعه از آن برای درک فقر استفاده می کنند.

آسیب‌پذیری به محققان بلایا کمک می‌کند تا خطرات خطر فاجعه‌باری را که مناطق یا جمعیت‌ها با آن‌ها روبرو هستند را درک کنند. بنابراین، درک پیچیدگی آسیب پذیری مهم است (Bohle, 2002a, 2002b).

در رشته های مختلف، از جمله مدیریت بلایا، تحقیقات تغییرات محیطی و مطالعات توسعه، ایده آسیب پذیری به طور گسترده پذیرفته شده است. شرح آسیب‌پذیری که به بهترین وجه ممکن ویژگی‌های چندوجهیِ آن را در شرایط مختلف نشان می‌دهد در زیر ارائه شده است.

آسیب پذیری یک استعداد ذاتی برای تحت تأثیر قرار گرفتن یا مستعد بودن در برابر انواع آسیب است. این کلیدواژه بدان معناست که آسیب‌پذیری نشان‌دهنده آسیب‌پذیری فیزیکی، اقتصادی، اجتماعی یا سیاسی جامعه در نتیجه یک رویداد خطرناک با منشأ طبیعی یا انسانی است (Cardona, 2004a,b).

آسیب پذیری و خطر

واژه ای که به طور مکرر در مطالعات علوم بلایا استفاده می شود آسیب پذیری است. برای چندین سال متمادی، تحقیقات در مورد بلایا بر توسعه راه حل های فناوری برای پیش بینی و کاهش خطر متمرکز بوده است. به عنوان مثال، سیستم‌های رودخانه‌ای به منظور سنجش شدت سیلاب مورد بررسی قرار گرفتند. به عنوان وسیله ای برای جلوگیری (یا کاهش) خسارات ناشی از سیل، مداخلات فنی برای کاهش سیل انجام شد، مانند ساخت مخازن، تغییر جهت جریان رودخانه ها یا ساخت موانع برای کاهش سیل. بلایای طبیعی مانند طوفان، زلزله، آتش‌سوزی جنگل‌ها و فوران‌های آتشفشانی، در صورت عدم پیش‌بینی (یا پیشگیری، در صورت امکان)، به عنوان رویدادهای بالقوه ویرانگر در نظر گرفته می‌شوند.

آسیب پذیری اماکن

مطالعه الگوهای فراوانی خطراتی مانند طوفان، سیل، و سایر بلایای طبیعی در مکان و زمان یکی از تکنیک های پیش بینی بلایا بوده است. تفاوت های منطقه ای در مواجهه با مخاطرات طبیعیِ خاص قابل توجه است. برای مثال، مکان‌های کم ارتفاع در نزدیکی آب بیشتر احتمال دارد که سیل را تجربه کنند. در هند، مناطق کم ارتفاع در نزدیکی سیستم‌های رودخانه‌ای اصلی مانند گانگا و برهماپوترا اغلب دچار سیل می‌شوند. به دلیل شکل خلیج بنگال، سواحل شرقی هند طوفان های بیشتری را نسبت به ساحل غربی تجربه می کند. در مقایسه با کوه‌های قدیمی‌تر مانند گات‌های غربی یا ساتپودا، منطقه هیمالیا که از نظر زمین‌شناسی نسبتاً جوان است، زلزله‌های بیشتری را تجربه می‌کند.

خشکسالی ها در مرکز هند به دلیل گرم شدن و آب و هوای خشک تر سیاره بیشتر اتفاق می افتد. برخی از مناطق به دلایل زمین شناسی، توپوگرافی و آب و هوا بیشتر از سایرین در معرض خطر هستند. بنابراین افرادی که در آنجا زندگی می کنند آسیب پذیرتر هستند.

حساسیت یک مکان را می توان با تجزیه و تحلیل روند رویدادهای تاریخی تعیین کرد. نقشه های خطر سیل هند مکان هایی را نشان می دهد که بیشتر یا کمتر احتمال وقوع سیل وجود دارد. دانشمندانی که زمین لرزه ها را مطالعه می کنند، مناطق هند را به مناطق پرخطر و کم خطر تقسیم کرده اند.

با آگاهی از خطرات یک مکان، می توان اقدامات پیشگیرانه مناسبی را انجام داد. مناطق پرخطر سیل ممکن است به عنوان مناطق بدون توسعه تعیین شوند. در مکان هایی که خطر زلزله زیاد است می توان مشخصات ساختمانی را برای مسکن هایی که در برابر زلزله مقاوم هستند ایجاد کرد. این اقدامات احتیاطی به کاهش تأثیر بلایا بر کسانی که در مناطق پرخطر زندگی می کنند کمک می کند.

آسیب پذیری اجتماعی

درک ما از فاجعه توسط یک دیدگاه فنی محدود شده است. رویدادهای طبیعی عبارتند از طوفان، زلزله، آتش سوزی و بسیاری دیگر. از آغاز حیات بشر، آنها بر روی زمین رخ داده اند. وقوع آنها را نمی توان به تنهایی یک فاجعه تلقی کرد.

کوفی عنان، دبیرکل اسبق سازمان ملل متحد در آن مقطع زمانی در سال ۲۰۰۳ این موضوع را به صراحت بیان کرد و گفت که “خطرات تنها زمانی به فاجعه تبدیل می شوند که زندگی و معیشت مردم از بین برود”. بنابراین حتی در بلایای طبیعی نیز مولفه اجتماعی قابل توجهی وجود دارد. در دهه ۱۹۷۰، دانشمندان علوم اجتماعی ایده آسیب پذیری اجتماعی را در تلاش برای مقابله با درک عمدتاً متمرکز بر مخاطرات فاجعه توسعه دادند. (Schneiderbauer and Ehrlich, 2004).

پارادایم جایگزین استفاده از آسیب پذیری به عنوان نقطه شروع برای کاهش ریسک، سلطه روش های پیش بینی خطر محور مبتنی بر مداخلات تکنولوژیکی را از دهه ۱۹۸۰ به چالش می کشد.

بلایا به عنوان نتیجه تعامل پیچیده بین یک رویداد فیزیکی بالقوه مضر (مانند سیل، خشکسالی، آتش‌سوزی، زلزله، طوفان و غیره) و آسیب‌پذیری یک جامعه، از جمله زیرساخت‌ها، اقتصاد و محیط‌ زیست آن، بهتر درک می‌شوند.

همه چیز تحت تأثیر رفتار انسان هستند. به عنوان مثال، یک محله فقیر نشین شهری با مسکن های غیرمستحکم، تراکم جمعیت بالا و زیرساخت های ناکافی ممکن است آسیب های قابل توجهی را در اثر زلزله متحمل شود. اما در تمدنی ثروتمند با خانه‌های مستحکم، جمعیت کمتر و زیرساخت‌های بزرگ‌تر که می‌توانند در برابر زلزله مقاومت کنند، همین مبحث به ندرت تأثیرگذار خواهد بود.

ارزیابی دقیق آسیب پذیری افراد و گروه ها و جوامع بر اساس اندازه گیری دقیق ظرفیت آنها از حیث تاب آوری در برابر آسیب های احتمالی در سطوح مختلف اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مشخص می شود (هیلهورست و بانکوف، ۲۰۰۴). به عقیده برخی از نویسندگان، آسیب پذیری اجتماعی به حساسیت انسان و شرایط لازم برای بقا و سازگاری آنها اشاره دارد.

در مورد مفهوم آسیب پذیری اجتماعی، کانن و همکاران. (۲۰۰۳) استدلال می کنند که آسیب پذیری اجتماعی بسیار بیشتر از احتمال ریزش ساختمان ها و آسیب دیدن زیرساخت ها است. آنها آسیب پذیری اجتماعی را به عنوان مجموعه ای از ویژگی ها توصیف می کنند که شامل ویژگی های یک فرد می شود:

• «بهزیستی اولیه (وضعیت تغذیه، سلامت جسمی و روانی)
• معیشت و تاب آوری (دارایی ها و سرمایه ها، درآمد و صلاحیت ها)
• محافظت از خود (قابلیت و تمایل به ساخت خانه ایمن، استفاده از اماکن امن)
• حفاظت اجتماعی (اقدامات آمادگی و کاهش)
• شبکه ها و نهادهای اجتماعی و سیاسی (سرمایه اجتماعی، محیط نهادی و مانند آن)».