تاب آوری اجتماعی چیست و چگونه بر سلامت اجتماعی تأثیر می گذارد؟
تاب آوری اجتماعی چیست و چگونه بر سلامت اجتماعی تأثیر می گذارد؟
با افزایش بلایای طبیعی و غیر طبیعی موضوع تاب آوری، در ابعاد مختلف آن، اهمیت زیادی پیدا کرده و به یکی از چالش های نهادها و دولت ها تبدیل شده است. تاب آوری انواع متفاوتی دارد که تاب آوری اجتماعی یکی از انواع مهم آن است. در ادامه مقاله ضمن بیان چیستی این مفهوم، به این سوال پاسخ خواهیم داد که چگونه با ارتقاء تاب آوری اجتماعی می توان به سلامت اجتماعی دست یافت؟
مفهوم تاب آوری و انواع آن
تاب آوری (Resilience) به معنای توانایی و ظرفیت سازگاری با تغییرات، مقاومت کردن، نشکستن و آسیب ندیدن در مواجهه با شوک های ناگهانی است. تاب آوری مکانیزم حمایتی است که عکس العمل فرد به وضعیت پر مخاطره و شوک آور را تعدیل می کند. از این رو مقوله بسیار گسترده ای را در بر گرفته و انواع گوناگونی دارد، مانند تاب آوری فردی، تاب آوری اجتماعی و تاب آوری ملی.
تاب آوری اجتماعی (Social Resilience) را می توان به این صورت تعریف کرد: ظرفیت و توانایی یک اجتماع در برابر تغییرات به منظور سازگاری، ایستادگی در برابر شوک های ناشی از تغییر، حفظ سطح قابل قبولی از عملکرد، کاهش آسیب پذیری، حفظ بقا و رشد.
تاب آوری اجتماعی چند سطحی است و سه مشخصه را در بر می گیرد. اول طرز ارتباط افراد با یکدیگر، مانند قابلیت اعتماد؛ دوم ظرفیت ها و منابع بین افراد مانند دلسوزی، گوش دادن با دقت و همدلی؛ سوم ظرفیت های فزاینده اجتماعی مانند هویت گروهی. مهم ترین ویژگی تاب آوری اجتماعی این است که برای مواجهه با بلایا و وقایع تکان دهنده، منبع مهم و تاثیرگذاری است.
مؤلفه های سلامت اجتماعی کدامند؟
اگر می خواهیم تاثیر تاب آوری اجتماعی بر سلامت اجتماعی را بررسی کنیم، ابتدا باید این مفهوم را شناخته و مولفه های آن را درک کنیم. از آن جایی که انسان دارای چند بعد مختلف و تاثیرگذار بر هم است، سلامتی او نیز دارای ابعاد متنوعی است که بر هم تاثیر می گذارند.
در یک تقسیم بندی می توان سلامتی را به ۶ نوع تقسیم کرد، جسمی، روانی، عقلانی، هیجانی، معنوی و اجتماعی.
سلامت اجتماعی را می توان توانایی انجام مثمر و کارآمد نقش های مختلف اجتماعی بدون ایجاد آسیب به دیگران یا توانایی فرد برای ارتباط معنادار و تعامل مثبت و سالم با دیگران تعریف کرد. ضعف یا کاهش سلامت اجتماعی موجب ناتوانی افراد در ایفای درست نقش های اجتماعی، مختل شدن نظم جامعه و عدم توانایی جامعه برای رسیدن به اهداف می شود. طبق تحقیقات علمی مولفه های سلامت اجتماعی عبارتند از: پذیرش اجتماعی، انسجام اجتماعی، مشارکت اجتماعی، شکوفایی اجتماعی.
سلامت اجتماعی تحت تاثیر متغیرهایی چون وضعیت اقتصادی و اجتماعی، سن، سطح تحصیلات، وضعیت تاهل و میزان حمایت اجتماعی تغییر می کند. نکته مهم مرتبط با بحث ما این است که افرادی که از حمایت اجتماعی بالاتری برخوردارند، سلامت اجتماعی و رضایت از زندگی بیشتری را تجربه می کنند. حمایت اجتماعی بالاتر باعث می شود افراد شایستگی هایی بیشتری در نقش های اجتماعی خود نشان دهند.
حال که روشن شد افزایش حمایت اجتماعی باعث ارتقاء سلامت اجتماعی می شود تاثیر افزایش تاب آوری اجتماعی بر سلامت اجتماعی را از زبان تحقیقات علمی بیان می کنیم.
ارتقاء تاب آوری اجتماعی چگونه به سلامت اجتماعی می انجامد؟
در قسمت قبل گفته شد حمایت اجتماعی تاثیر مثبت بر سلامت اجتماعی دارد. طبق تحقیقات علمی تاب آوری اجتماعی هم بر حمایت اجتماعی تاثیر مثبت داشته و معمولا این دو عبارت در کنار هم به کار می روند. بنابراین افزایش تاب آوری اجتماعی با تقویت حمایت اجتماعی، موجب ارتقاء سلامت اجتماعی افراد می شود. همچنین افزایش تاب آوری اجتماعی باعث کاهش بیماری های روانی چون افسردگی و اضطراب شده و تقویت شاخص های سلامت روان مانند رضایت از زندگی می شود. این هر دو بر ارتقاء سلامت اجتماعی تاثیر مثبت دارند.
از طرف دیگر هر چه جامعه انعطاف پذیرتر باشد، سیستم های سلامتی و ارتباطات اجتماعی قوی تری دارد. این عوامل باعث می شود افراد از نظر جسمی، روانی و عاطفی قدرت تحمل و بهبود بیشتری داشته باشند.
به قلم دکتر جواد طلسچی یکتا
مدیر و مؤسس خانه تاب آوری ایرانیان
