فهرست عناوین
راهکارهای مبتنی بر طبیعت و تاب‌آوری اقلیمی
سپر سبز شهرها در برابر سیل و امواج گرما
تغییرات اقلیمی، با پیامدهایی چون افزایش شدت و تکرار سیلاب‌ها و امواج گرمای بی‌سابقه، شهرها را در سراسر جهان با چالش‌های بی‌سابقه‌ای روبرو کرده است. در این میان، راهکارهای مبتنی بر طبیعت (Nature-based Solutions – NbS) به عنوان پاسخی هوشمندانه و پایدار برای افزایش تاب‌آوری اقلیمی شهرها مطرح شده‌اند.
این مقاله به بررسی اثربخشی پروژه‌های احیای تالاب‌ها، جنگل‌کاری شهری و بام‌های سبز در کاهش آسیب‌پذیری شهرها در برابر سیل و گرمای شدید می‌پردازد.
راهکارهای مبتنی بر طبیعت: تلفیق هوشمندانه طبیعت و شهر
راهکارهای مبتنی بر طبیعت، رویکردهایی هستند که با الهام از فرآیندهای طبیعی، به حفاظت، مدیریت پایدار و احیای اکوسیستم‌ها می‌پردازند تا چالش‌های اجتماعی را به طور مؤثر و انعطاف‌پذیر حل کنند. در زمینه تاب‌آوری شهری، این راهکارها شامل:
- احیای تالاب‌ها: بازگرداندن تالاب‌های طبیعی یا ایجاد تالاب‌های مصنوعی در حاشیه شهرها.
- جنگل‌کاری شهری: کاشت درختان و ایجاد فضاهای سبز بزرگ در مناطق شهری.
- بام‌های سبز و دیوارهای سبز: پوشاندن سقف ساختمان‌ها و دیوارهای عمودی با پوشش گیاهی.
احیای تالاب‌ها: اسفنج‌های طبیعی شهرها در برابر سیل
تالاب‌ها، از جمله رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و مناطق باتلاقی، به دلیل توانایی بی‌نظیرشان در جذب و نگهداری آب، نقش حیاتی در کاهش خطرات سیل دارند. پروژه‌های احیای تالاب‌ها، مانند تالاب هورالعظیم در ایران یا پروژه‌های بزرگ در هلند، می‌توانند:
- کاهش شدت سیلاب: با ذخیره آب اضافی ناشی از بارندگی‌های شدید، فشار بر سیستم‌های زهکشی شهری را کاهش داده و از طغیان رودخانه‌ها جلوگیری می‌کنند.
- تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی: آب ذخیره شده در تالاب‌ها به تدریج به سفره‌های زیرزمینی نفوذ کرده و به پایداری منابع آب شهر کمک می‌کند.
- تصفیه طبیعی آب: گیاهان و میکروارگانیسم‌های موجود در تالاب‌ها، آلاینده‌ها را از آب جذب کرده و به بهبود کیفیت آن کمک می‌کنند.
- افزایش تنوع زیستی: تالاب‌ها زیستگاه‌های مهمی برای گونه‌های گیاهی و جانوری مختلف هستند که به پایداری اکوسیستم‌های شهری کمک می‌کند.
جنگل‌کاری شهری: ریه‌های خنک‌کننده و سپر در برابر سیلاب‌های ناگهانی
درختان و فضاهای سبز شهری فراتر از زیبایی بصری، نقش محوری در افزایش تاب‌آوری اقلیمی شهرها ایفا می‌کنند. پروژه‌های جنگل‌کاری شهری می‌توانند:
- کاهش اثر جزیره گرمایی شهری (UHI): درختان با ایجاد سایه و تبخیر آب از طریق تعرق، دمای محیط را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهند. این امر به ویژه در مقابله با امواج گرما حیاتی است.
- جذب آب باران و کاهش رواناب سطحی: شاخ و برگ درختان، قطرات باران را به خود جذب کرده و از سرعت رسیدن آب به زمین می‌کاهند. ریشه‌های درختان نیز با افزایش نفوذپذیری خاک، به جذب آب کمک کرده و رواناب سطحی را که عامل اصلی سیلاب‌های ناگهانی است، کاهش می‌دهند.
- بهبود کیفیت هوا: درختان دی‌اکسید کربن و آلاینده‌های هوا را جذب کرده و اکسیژن تولید می‌کنند.
- حفاظت از خاک در برابر فرسایش: ریشه‌های درختان خاک را در جای خود نگه داشته و از فرسایش آن جلوگیری می‌کنند.
بام‌های سبز و دیوارهای سبز: استفاده بهینه از فضاهای عمودی
بام‌های سبز و دیوارهای سبز به عنوان راهکارهای مبتنی بر طبیعت در مقیاس کوچک‌تر، اما با تأثیرات قابل توجه، در فضاهای محدود شهری کاربرد دارند. این پروژه‌ها می‌توانند:
- کاهش دمای ساختمان و شهر: پوشش گیاهی روی بام‌ها و دیوارها به عنوان عایق حرارتی عمل کرده، دمای داخل ساختمان را کاهش می‌دهد و به خنک شدن هوای اطراف نیز کمک می‌کند.
- جذب آب باران: پوشش گیاهی بام‌های سبز می‌تواند حجم قابل توجهی از آب باران را جذب کرده و بار بر سیستم‌های فاضلاب شهری را کاهش دهد.
- افزایش تنوع زیستی: بام‌های سبز می‌توانند زیستگاه‌هایی کوچک برای حشرات و پرندگان ایجاد کنند.
- افزایش عمر مفید سقف ساختمان: پوشش گیاهی از سقف در برابر تابش مستقیم خورشید و نوسانات دمایی محافظت کرده و عمر مفید آن را افزایش می‌دهد.
چالش‌ها و فرصت‌ها در پیاده‌سازی راهکارهای مبتنی بر طبیعت
با وجود مزایای فراوان، پیاده‌سازی گسترده راهکارهای مبتنی بر طبیعت با چالش‌هایی نیز همراه است.
این چالش‌ها شامل: هزینه‌های اولیه بالا، نیاز به برنامه‌ریزی جامع و یکپارچه، کمبود زمین در مناطق شهری متراکم و نیاز به نگهداری مداوم. با این حال، با توجه به هزینه‌های فزاینده ناشی از بلایای اقلیمی و مزایای چندگانه این راهکارها (شامل بهبود سلامت عمومی، افزایش رفاه اجتماعی و کاهش هزینه‌های زیرساختی در بلندمدت)، سرمایه‌گذاری در آن‌ها یک تصمیم هوشمندانه و ضروری است.
نتیجه‌گیری
راهکارهای مبتنی بر طبیعت، تنها یک گزینه نیستند، بلکه یک ضرورت استراتژیک برای افزایش تاب‌آوری شهرها در برابر چالش‌های اقلیمی هستند.
احیای تالاب‌ها، جنگل‌کاری شهری و توسعه بام‌های سبز، نه تنها به کاهش خطرات سیل و امواج گرما کمک می‌کنند، بلکه کیفیت زندگی شهروندان را نیز بهبود بخشیده و محیط زیست شهری را غنی‌تر می‌سازند. با رویکردی جامع‌نگر و همکاری بین بخش‌های مختلف دولتی، خصوصی و جامعه مدنی، می‌توانیم شهرهایی تاب‌آورتر و پایدارتر برای نسل‌های آینده بسازیم.
