چگونه چند گام پیشتر از آسیب های اجتماعی باشیم؟

طبق تعریف آسیب اجتماعی به هر نوع عمل فردی یا جمعی اطلاق می شود که در چارچوب اصول اخلاقی و قواعد عام عمل جمعی رسمی و غیررسمی جامعه محل فعالیت کنشگران قرار نمی گیرد و در نتیجه با منع قانونی و یا قبح اخلاقی و اجتماعی روبه رو می گردد. به همین دلیل، کج روان معمولاً سعی دارند کج روی های خود را از دید ناظران قانون، اخلاق عمومی و نظم اجتماعی پنهان نمایند، زیرا در غیر اینصورت با پیگرد قانونی، تکفیر اخلاقی و طرد اجتماعی مواجهه می شوند.
آسیب های اجتماعی پدیده هایی واقعی، متغیر، قانونمند و البته قابل کنترل و پیشگیری اند. امکان کنترل آسیب های اجتماعی شناخت علمی آنها را در هر جامعه ای برای پاسخ به پرسش های نظری و عملی و کاربردی از ایده ها و یافته های علمی تولید شده در برنامه ریزی های کوتاه و بلند مدت برای مقابله صحیح و کارآمد با آسیب های اجتماعی، درمان و یا پیشگیری از گسترش و نیز کاهش آسیب و پیدایش آنها را ضروری و پر اهمیت می سازد.
طی دهه های اخیر در ایران تمرکز بسیاری بر آسیب های اجتماعی از جمله رفتارهای پرخطر و گرایش به رفتارهای پرخطر شده است و سعی بر آن شده است تا از طریق شناخت و بررسی و شیوع شناسی گرایش به رفتارهای پرخطر از این رفتارها و بسیاری از آسیبهای اجتماعی که ممکن است فرد در آینده نیز به آن گرایش داشته باشد پیشگیری شود. در این راستا ما شاهد افزایش روز افزون مقالات و پایان نامه ها و نیز کنگره هایی در زمینه گرایشات و رفتارهای پرخطر هستیم که جای امیدواری دارد زیرا با اتخاذ رویکردهای پیشگیرانه ما می توانیم از بسیاری از آسیبهای اجتماعی و عواقب ناشی از آن از جمله بیماریهای خطرناکی مانند ایدز که جبران ناپذیر هستند پیشگیری کنیم و از سوی دیگر موجب صرفه جویی در نیروهای انسانی و اقتصادی در عین بالا بردن اثربخشی مداخلات تدوین شده شویم. به باور بنده شایسته است یک گام فراتر از پیشگیری های معمول یعنی بررسی گرایش به رفتارهای پرخطر برویم. آنچه نظر بنده می باشد نگاهی به آنسوی رفتارهای پرخطر و حتی گرایش به این رفتارها و طرح ریزی مداخلات و اقداماتی در این راستا بیش از پیش است که امیدوارم مورد توجه و عنایت مسئولین ذی ربط قرار گیرد تا انشالله بتوانیم در عرصه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی گام هایی موثرتر از گذشته برداریم و از این طریق در منابع مالی و انسانی و… صرفه جویی مناسبی انجام دهیم.
به نظر می رسد وقت آن فرا رسیده که از مفهوم رفتارهای پرخطر با تمام اهمیتی که دارد پا را فراتر بگذاریم و به سمت شناخت و استفاده علمی تر مفاهیمی کلیدی و راه گشا مانند “نگرشهای پر خطر” و شاید حتی مفاهیمی شبیه “ارزشهای پرخطر” پیش رویم تا در گام نخست با شناسایی درست این متغیرها و درگام های بعد با پیشگیری از آنها نه یک گام بلکه چندگام پیشتر از بروز آسیب‌های اجتماعی در نوجوانان و جوانان باشیم تا به این وسیله بتوانیم نقش بسیار موثرتری در زمینه پیشگیری از آسیبهای اجتماعی با صرف حداقل هزینه و حداکثر بازده را داشته باشیم. زیرا به نظر بنده با شناخت و بررسی نگرشها و حتی ارزش های پرخطر ما میتوانیم فرصت بیشتر و شاید حتی کافی جهت ارزیابی و سنجش و نیز طرح ریزی مداخلات مناسب و اجرای آنها داشته باشیم زیرا معمولاً نگرش ها و ارزش های پر خطر را می توان از سنین پایین تر مورد سنجش قرار داد و به دلیل اینکه احتمالا خیلی در کودکان و نوجوانان این نگرش ها و ارزش های پرخطر نهادینه نشده است امکان مداخلات اثر بخش ما بیشتر خواهد بود. به نظر می رسد با اتخاذ چنین رویکردی با کمک مشاوران و روانشناسان و مددکاران و جامعه شناسان و سایر متخصصین صاحب نظر می شود بیشتر امیدوار بود تا با یاری خدا بتوانیم جامعه ای بهتر را برای نسل آینده و فرزندانمان رقم زنیم.

نویسنده: فرشاد زارعی؛ عضو هیئت علمی کنگره ملی علوم تربیتی و آسیب اجتماعی ایران؛ کارشناس ارشد مشاوره توانبخشی؛ دانشجوی دکتری تخصصی مشاوره
پایگاه اطلاع رسانی مددکاران اجتماعی ایران