ارتقاء سواد رسانه ای به عنوان کلید یک جامعه تاب آور

کاری از کارگروه مترجمین رسانه تاب آوری اجتماعی ایران

با توجه به افزایش تمرکز رسانه ها در حوزه های مختلف و تغییر در اشکال مختلف استفاده از رسانه ها، جامعه ما خود را با چالش به وجود آمدنِ یک مخزن قابل اعتماد از اطلاعات مواجه می بیند. از طرفی دیگر با افزایش روزافزونِ تسلط یافتن هوش مصنوعی بر رسانه ها و گسترش انتشار همیشگیِ اخبار جعلی، نمی توان انکار کرد که سواد رسانه ای برای اطمینان از تاب آوری جامعه ضروری است.

نمایندگان رسانه های معتبر، امروز از نظر مالی با شرایط سخت و مشکلات عدیده ای روبرو هستند. هر هفته شاهد تعدیل شغلی رسانه ها هستیم. دسترسی به انواع منابع اطلاعاتی آنلاین آسان تر از همیشه است. این موضوع جدیدی نیست که کیفیتِ استفاده ما از رسانه ها به شدت دستخوش تغییرات اساسی گشته است.

این روزها، مردم تمایل دارند برای به روز ماندن به پلتفرم های رسانه های اجتماعی، وب سایت ها و سایر موارد خدمات استریم مراجعه کنند. اکنون با مدنظر قرار دادن همه موارد پیش زمینه ای مطرح شده لازم است به طور جدی از خود بپرسیم که آیا تلاش های عمدی برای انتشار اخبار جعلی تأثیری بر جامعه دارد یا خیر؟

ماریان لادراخ، رئیس Medieninstitut Verlegerverband SCHWEIZER MEDIEN می‌گوید: «آنها کاملاً این کار را می‌کنند. «این کمپین‌ها دقیقاً با هدف اصلی تضعیف اعتماد مردم به ساختارها و نهادهای جامعه ما ایجاد می‌شوند.» اخبار جعلی یا اطلاعات نادرست، پتانسیل ایجاد بی‌ثباتیِ جدی در جامعه را دارد.

طبق اظهارات مدیر عامل یک سازمان رسانه ای دیگر، اخبار و اطلاعات نادرست حتی می تواند به عنوان نوعی جنگ طبقه بندی شود. اگر نیاز به دانستن و یا اثبات قدرت و پتانسیلِ اخبار جعلی هست، می شود به تبعات غیرقابل جبرانِ دروغ بزرگ و ادعای نادرست دونالد ترامپ مبنی بر دزدیده شدنِ آراء انتخاباتی او اشاره کرد. حمله اوباش به ساختمان کنگره آمریکا آسیب پذیری مدعیانِ دموکراسیِ سنتی غربی را آشکارتر کرد.

گیدو کیل، رئیس مؤسسه مطالعات کاربردی رسانه در دانشگاه علوم کاربردی زوریخ (ZHAW)، معتقد است که این مشکل هنوز در سوئیس کمتر از سایر کشورها دیده می شود و این موضوع عمدتاً به این دلیل است که چندین سیستم رسانه ای کوچک در سوئیس وجود دارد و همچنان روزنامه نگاری به شکل نسبی قوی باقی مانده است. وی همچنین بر این باور است که مساله دوقطبی شدن جامعه فعلا در سوئیس همچون سایر کشورها نیست و با این وجود، همه چیز برای خوانندگان همیشه جذاب و چالش برانگیزتر است.

دستکاری اخبار و اطلاعات این روزها بسیار آسان تر از هر زمان دیگری است. پیشرفت های فناوری اطلاعات در حوزه هوش مصنوعی بسیار ساده و واقعی هستند.

قابلیت هوش مصنوعی

در این مقطع زمانی، پیش‌بینی اینکه اخبار جعلیِ ایجاد شده توسط هوش مصنوعی چه خطراتی را به همراه خواهد داشت، برای ما دشوار است. هنوز شواهد زیادی برای ادامه وجود ندارد. اما گویدو کیل قبلاً یک خطر قطعی را شناسایی کرده است. هوش مصنوعی یک تهدید است زیرا مُدل کسب و کار شرکت‌های رسانه‌ای را که در حال حاضر ناقص است، به خطر می‌اندازد.

با به وجود آمدنِ تحولات این روزها، در شیوه انجام کارها (که چیزی کمتر از اخلال ایجاد نمی‌کند)، تغییرات اساسی مورد نیاز است.» او در رابطه با گوگل و فیس‌بوک که نحوه استفاده از رسانه‌ها را در ۱۰ و ۲۰ سال گذشته تغییر داده اند و نحوه واکنشِ شرکت‌های رسانه‌ای را نیز نسبت به این تغییرات تحت الشعاع قرار داده است، تشابهاتی را ترسیم می‌کند. او می‌گوید: «ما تمایل داریم از تغییر استقبال کنیم به این امید که مزایایی برای ما به همراه داشته باشد، اما ناگزیر با انواع چالش‌هایی نیز همراه هستیم. «داستان در حال تکرار با هوش مصنوعی است، اما در مقیاسی بسیار بزرگتر.» شرکت‌های رسانه ای سنتی باید روی اتخاذ رویکرد صحیح به این فناوری تمرکز کنند. هوش مصنوعی اینجاست، قرار است استفاده بشود. اما روش های استفاده از آن هنوز مشخص نشده است. احتمالاً هوش مصنوعی نیز فرصت‌هایی را باز  ایجاد می‌کند – و این حتی می‌تواند برای روزنامه‌نگاران نیز صدق کند. یعنی تا زمانی که این فناوری به جای جایگزینی، کار روزنامه نگاری آنها را تسهیل و تکمیل کند.

اندرو هالند مدیرعامل یک سازمان رسانه ای دیگر اما این موضوع را یک تهدید جدی نمی بیند. هوش مصنوعی می‌تواند برخی از جنبه‌های فرآیند تولید محتوای رسانه ها را خودکار کند و آنها را کارآمدتر سازد. او با اطمینان می‌گوید، این موضوع جایگزینِ تحقیقات و تحلیل‌هایی که روزنامه‌نگاران انجام می‌دهند، نخواهد شد. روزنامه نگاریِ با کیفیت به طیف گسترده ای از مهارت ها مانند هوش هیجانی و آگاهی های اخلاقی متکی است. روزنامه نگاران خوب نیز باید بتوانند تغییرات روز را درک کنند. انسان ها هنوز برای ارائه خدمات باکیفیت مورد نیاز هستند.» او همچنین معتقد است که در خصوص مُدل های زبان هوش مصنوعی – حداقل در حال حاضر – یک مشکل اعتباری وجود دارد.

برای او، صحت محتوا حداقل در برخی مواقع هنوز مشکوک است. مدل استفاده از رسانه ها تغییر کرده است و این را می توان تا حد زیادی با حجم زیاد کانال های جدید توضیح داد. وقتی صحبت از منبع پشت اطلاعات می شود، گاهی شفافیت بیشتر و گاهی کمتر است. در حال حاضر با تعداد زیادی کانال، موانع انتشار اخبار و اطلاعات نادرست کاهش یافته است زیرا مخاطب آگاه، به راحتی می تواند صحت سنجی اطلاعات را صورت دهد.

مهارت کلیدی

اندرو هالند می گوید: انتشار محتوا آسان تر شده است. «رسانه‌ها در مورد اشتراک‌گذاریِ اطلاعات و محتوا اهمیت کمتری پیدا کرده‌اند و همین موضوع قدرت آنها را تضعیف می‌کند.» او این مسأله را یک فرصت و هم یک تهدید می‌داند.

گفتمان های اجتماعی می‌توانند متنوع‌تر و آزادتر شود، البته در صورتیکه صرفاً به چند شرکت رسانه‌ای جهت تصمیم‌گیری درباره این موضوع که  چه مواردی منتشر بشوند و چه مواردی منتشر نشوند تکیه نکنیم.

او می‌گوید: «در عین حال، تمام صداهای جدیدی که با گفتگو همراه می‌شوند و قوانین روزنامه‌نگاری را می شکنند، جهت سردگمی شما کفایت می کند. افراد بسته به سن خود با این وضعیت متفاوت برخورد می کنند. هر نسلی راه های خاص خود را برای دسترسی به اطلاعات دارد و به موازات آن، موانع خاصِ خود را از دستیابی به اطلاعات حفظ می کند. افراد مسن گاهی اوقات برای دستیابی به فناوری های جدید در تلاش هستند، در حالی به موازات این قضیه، افراد جوان هم اغلب به روش های سنتی به اخبار دسترسی ندارند.

Jeremias Schulthess می‌گوید: «شما جوانانی را در جامعه نمیبینید که هنگام ضرف صبحانه روزنامه مطالعه کنند یا به اخبار محلی گوش دهند». این وضعیت او را نگران می کند. او معتقد است که ما باید نگرانِ هر گونه کاهش احتمالیِ میزان آگاهی های اجتماعی در مورد هرآنچه بطور واقعی در سیاست و جامعه اتفاق می افتد باشیم. اتفاقاً همین خلاء های احتمالی روزنه های امکانِ انتشارِ اخبار و اطلاعات جعلی را بیشتر و آسان تر می کند. دقیقاً به همین دلیل و ضرورت است که آموزش مردم جامعه باهدف بهبود سواد رسانه ای‌شان امروز بسیار مهم است. 

ماریان لادراخ موافق است که این یک اقدام معقول برای جامعه است: «اطلاعات و اخبار زیادی از منابع مختلف وجود دارد – به ویژه در رسانه های اجتماعی. مردم باید به دقت فکر کنند که چگونه باید با این رگبارِ طاقت فرسای اطلاعات گوناگون کنار بیایند و لازم است بیآموزند که چگونه آن اخبار و اطلاعات را به طور انتقادی زیر سوال ببرند تا به یک اجماع لازم برسند و نظرات خود را بدرستی دهند. مردم لازم است این تمرین را کامل کنند.’

منبع قابل اعتماد

کمک به مردم برای بهبود سواد رسانه ای خود در سطوح مختلف چالش برانگیز است.

آموزش های ارتقاء سواد رسانه ای لازم است فراتر از استفاده از فناوری های نوین و آشنایی با رسانه های معتبر را پوشش دهند.

گیدو کیل معتقد است که این نگرش نیز باید درست باشد. امروزه ممکن است جوانان برای شناساییِ اخبار جعلی و ارزیابیِ اطلاعات به اشتراک گذاشته شده در رسانه های اجتماعی مجهزتر باشند، اما این موضوع آنها را از سوق یافتنِ تصادفی به سمت و سوی اخبار و اطلاعات خنثی یا تمرکز بر پوشش رسانه‌ای در مورد موضوعاتی که به جامعه مرتبط نیستند، باز نمی‌دارد.»

بی تردید برخی از افراد در مورد سطح سواد رسانه‌ای خود تعجب می‌کنند. اوایل امسال newstest.ch به همین دلیل راه اندازی شده است. این ابزار به همه این فرصت می دهد تا سواد رسانه ای خود را آزمایش کنند.

یقییناً سازمان های رسانه ای باید سواد رسانه ای را جدی بگیرند. آنها حتی بیشتر از اینکه با ارتقاء سواد رسانه ایِ مردم، مخاطبین خود را تا حدود زیادی از دست بدهند و از موفقیت های تجاری در کسب و کار رسانه ای باز بمانند، باید بدانند که فقدان سواد رسانه ای این پتانسیل را دارد که اقتدار آنها را تضعیف کند!

فراموش نکنیم که اعتبار اطلاعات رسانه ها در خطر زیر سوال رفتن است. و در آن صورت جامعه دموکراتیک ما بدون یک منبع و مخزنِ قابل اعتماد و مشترک از دانش خواهد بود. ماریان لادراخ می گوید: «هر گونه افزایش آسیب پذیری در این راستا یک خطر واقعی برای جامعه دموکراتیک کارآمد ما است.