با توجه به ماهیت چند وجهیِ مفاهیم تاب آوری اجتماعی، مشکلات نظری و عملی آشکاری در انجام ارزیابی سریع، اما منطقی، دقیق و معنادار تاب آوری اجتماعی در برابر بلایا وجود دارد.
چارچوب های ارزیابی تاب آوری اجتماعی در مدیریت بلایا
کارگروه مترجمین رسانه تاب آوری اجتماعی ایران
نقش تاب آوری اجتماعی در مدیریت بلایا همچنان توجه و علاقه فزاینده ای را از سوی محققان و دست اندرکاران به خود جلب می کند.
این مقاله به طور انتقادی چارچوب‌ها و روش‌های موجود را برای درک کاربرد آنها در زمینه فاجعه بررسی می‌کند تا چالش‌های کلیدی و جهت‌گیری‌های آینده را برای توسعه چارچوب‌های ارزیابی تاب‌آوری اجتماعی برجسته کند.
تجزیه و تحلیل عدم سازگاری در مفاهیم کلیدیِ مورد استفاده جهت اندازه گیریِ تاب آوری اجتماعی در شرایط بلایا نشان داد که منجر به سردرگمیِ قابل توجهی در نحوه درک، تفسیر و کاربرد مفاهیم کلیدی می شود.
با توجه به ماهیت چند وجهیِ مفاهیم تاب آوری اجتماعی، مشکلات نظری و عملی آشکاری در انجام ارزیابی سریع، اما منطقی، دقیق و معنادار تاب آوری اجتماعی در برابر بلایا وجود دارد.
بسیاری از شاخص‌های کلیدی فرآیندمحور در چارچوب‌های تاب‌آوری اجتماعی موجود گنجانده نشده‌اند، زیرا به دلیل ماهیت پویایی‌شان، عملیاتی شدنِ آنها آسان نیست.
بنابراین، یک چارچوب جامع تاب‌آوری اجتماعی که بتواند با زمینه‌های مختلف تطبیق داده شود و با ابزارها و دستورالعمل‌های اندازه‌گیری خاص ادغام شود، ضروری است.
چنین چارچوب جامعی می‌تواند با تطبیق خود با ویژگی‌های تاب‌آوری خاص موجود در یک منطقه مشخص، اندازه‌گیری تاب‌آوری را در سرتاسر مناطق جغرافیایی سازگار کند.
مفهوم تاب‌آوری در بسیاری از رشته‌های مختلف از جمله بوم‌شناسی، سیستم‌های اجتماعی-اکولوژیکی، علوم اجتماعی و روان‌شناسی مورد مطالعه و اعمال قرار گرفته است. به طور خاص، تاب آوری اجتماعی به طور گسترده در مدیریت منابع طبیعی، تغییر و توسعه اجتماعی، و مدیریت بلایا مورد مطالعه قرار گرفته است.
تأکید بر تاب‌آوری اجتماعی در برابر بلایا در دو دهه گذشته رو به افزایش بوده است،
در نتیجه وقوع تعداد زیادی از رویدادهای بلایای بزرگ در سرتاسر جهان و درک این موضوع که بلایا تأثیرات ویرانگر فزاینده ای بر ابعاد اجتماعی دارد. موضوعاتی همچون شهرنشینی سریع و برنامه ریزی های ضعیف توسعه ای، موجب افزایش زمینه های قرار گرفتن جوامع در معرض بلایا در سطح جهان گشته است، این مبحث موجبات خطرات جدیدی را فراهم نموده و یا یا خطرات موجود را تشدید می کند که منجر به افزایش شدید خسارات ناشی از بلایا شده است.
جوامع، به منظور ایجاد تاب آوری با هدف کاهش تشدید اثرات بلایا و عبور مطلوب و سریعتر از خسارات ناشی از بلایا، باید به طور فعال و پیوسته برای خطرات آماده شوند و آنها را کاهش دهند.
با این حال، سرعت و میزان بازیابی از بلایا اغلب به طور قابل توجهی در بین جوامع متفاوت است و بسته به طیفی از عوامل پیچیده همچون وضعیت اجتماعی- اقتصادی آنها، میزان منابع حمایت های خارجی، تجارب گذشته از رویارویی با بلایا و ماهیت و شدت فجایع قابل ارزیابی و بررسی می باشد.
نیاز فوری به شناسایی ویژگی‌ها/ قابلیت‌های اساسی تاب آوری اجتماعی جوامع وجود دارد تا به آنها در آماده‌سازی بهتر و بهبودی پس از بلایا کمک شود.
اغلب بین انتظارات جامعه و اقدامات دولت ها عدم تطابق وجود دارد. البته با این فرض که دولت ها باید نقش رهبری را بر عهده بگیرند و مسئول برآورده سازیِ نیازهای مردم پس از بلایا هستند، حمایت می شود.
در واقع، بسیاری از موقعیت‌های بلایای گذشته نشان داده‌اند که این مفهوم (تاب آوری اجتماعی) نه مؤثر است و نه پایدار، و صرفاً نقش مهم سیستم‌های اجتماعی موجود را در واکنش به جوامع و کمک به جوامع برای بازیابی مؤثر از بلایا برجسته کرده‌اند.
در حالی که حجم وسیعی از کار در زمینه تاب آوری اجتماعی در زمینه فاجعه وجود دارد، عدم وضوح و سازگاری در مورد چگونگی تعاریف، درک و کاربرد مفاهیم تاب آوری اجتماعی در جوامع مختلف با زمینه های بلایا وجود دارد.
لازم به ذکر است این مسئله مشکل ساز است، زیرا تدوین یک واحد اندازه گیری تاب آوری اجتماعی قوی دشوار است و هیچ یکنواختی برای مقایسه وضعیت تاب آوری دو جامعه برای اتخاذ تصمیمات سرمایه گذاری تاب آوری مناسب وجود ندارد. از این رو، رویکردهای اندازه‌گیری تاب‌آوریِ سازگار و قابل اعتماد که مبتنی بر درک نظری و عملی ویژگی‌های تاب‌آوری اجتماعی است، مورد نیاز می باشد، تا بتواند موجب کاهش پیچیدگی ها و سردرگمی ها در استفاده و به کاربرد بردن آن در یک زمینه فاجعه کاهش یابد.
تاب‌آوری اجتماعی در این مطالعه به عنوان توانایی نهادهای اجتماعی و مکانیسم‌های اجتماعی برای پیش‌بینی مؤثر، کاهش و مقابله با بلایا و اجرای فعالیت‌های بازیابی که اختلالات اجتماعی را به حداقل می‌رساند و تأثیر بلایای آینده را کاهش می‌دهد، تعریف می‌شود.
این تعریف به گونه‌ای اتخاذ شده است که می تواند قابلیت های موجود اجتماعی و مکانیسم‌های اجتماعی را در طول مراحل مختلف یک فاجعه، یعنی پیش از وقوع اختلال، حین و پس از آن در نظر بگیرد.
هدف اصلی این مطلب، بررسی انتقادی چارچوب‌های تاب‌آوری اجتماعی موجود به منظور به دست آوردن درک دقیقی از تاب‌آوری اجتماعی در زمینه فاجعه است.
در این بررسی انتقادی، تحلیلی عمیق از ویژگی‌ها و شاخص‌های تاب‌آوری اجتماعی مورد استفاده در چارچوب‌های تاب‌آوری اجتماعی موجود که در دهه گذشته توسعه یافته‌اند، ارائه می‌شود.
این بررسی یک هدف خاص برای بررسی محاسن و محدودیت‌های چارچوب‌های تاب‌آوری اجتماعی موجود و بحث در مورد مفهوم‌سازی آینده چارچوب‌های تاب‌آوری اجتماعی در مدیریت بلایا دارد.
علاوه بر این، این مقاله همچنین به طور انتقادی روش‌های ارزیابی تاب‌آوری اجتماعی فعلی را بررسی می‌کند و چالش‌های کلیدی در روش‌های موجود را برجسته می‌کند.
دانش انتقادی توسعه‌یافته در این مطالعه برای سیاست‌گذاران، دست اندرکاران و محققان برای هدایت عملیاتی‌سازی مؤثر چارچوب‌های تاب‌آوری اجتماعی در زمینه فاجعه مفید خواهد بود.
